چرایی ارتباط بین دیابت و ورزش

یکی از چالش های مهم بهداشتی که در دهه های اخیر مشکلات و بار اقتصادی فراوانی را به جامعه تحمیل کرده، دیابت ملیتوس می باشد. ابتدا لازم است بدانیم، دیابت ملیتوس به گروهی از اختلالات متابولیکی اطلاق می گردد که به علت ناتوانی بدن در تولید و یا مصرف انسولین ایجاد می شود و سندرمی است که به دنبال عدم تعادل بین نیاز به انسولین و تامین آن به وجود می آید.

اما شایع ترین انواع دیابت، وابسته به انسولین (نوعI) و دیابت غیر وابسته به انسولین (نوعII) می باشد که در این میان، دیابت نوع II امروزه در جهان با سرعت فزاینده و هشدار دهنده ای در حال گسترش می باشد. طبق اطلاعات منتشر شده از سوی WHO (سازمان بهداشت جهانی)، دیابت جزء بیمارهای مزمن بسیار پر اهمیت شناخته شده و سومین علت شایع مرگ میر ناشی از بیمارها را تشکیل می دهد.

بر اساس پیش بینی IDF (فدراسیون بین المللی دیابت)، تعداد افراد مبتلا به دیابت نوع II  در خاورمیانه در سال 2025 با افزایش چشمگیری به 40 میلیون نفر می رسد. متاسفانه، نکته قابل تامل اینجاست که در کشور عزیزمان نیز بیش از سه میلیون نفر مبتلا به دیابت هستند که این رقم، هر 15 سال یکبار، سه برابر می شود.

IDF، تعداد بیماران دیابتی در ایران را تا سال 2030 میلادی، بیش از شش میلیون نفر تخمین زده است که این ارقام و اعداد یک هشدار بسیار جدی در حوزه سلامت می باشد. عوامل محیطی و ژنتیکی مانند کم تحرکی، نوع رژیم غذایی، تاریخچه فامیلی، مقاومت انسولین و اختلال کارکرد سلول های بتا، چاقی مفرط، سبک زندگی نامناسب، کاهش فعالیت بدنی در ایجاد این بیماری به اصطلاح اپیدمی خاموش دخالت دارند.

با توجه به فراگیری روز افزون دیابت نوع II و مشکلات بیشماری همچون، چربی خون بالا، خطر گرفتگی مویرگ ها شامل رتینوپاتی و نفروپاتی، بیماری گرفتگی رگ های بزرگ شامل سکته قلبی و مغزی، فربگی، فشار خون بالا، اختلالات عصبی گوناگون (خودکار و محیطی)، ایسکمی خاموش و غیره، برای مبتلایان به همراه دارد؛ وجود یک راه حل مطمئن و کاربردی ضروری به نظر می رسد. سبک زندگی افراد یکی از مهم ترین عواملی است که با تعدیل آن می توان برآیند مراقبتی را در این بیماران بهبود بخشید و از سوی دیگر، فعالیت ورزشی یکی از مهم ترین اجزای سبک زندگی انسان بوده که می تواند کمک شایانی به افراد دیابتی کند.

شماری از پژوهشگران بر این باورند که، فعالیت های جسمانی بصورت منظم و مداوم، نقش کلیدی در مدیریت دیابت نوع II، خصوصا کنترل گلایسمی و اصلاح عوامل خطر قلبی- عروقی و افزایش حساسیت به انسولین، کاهش چربی بدن و فشار خون دارد. همچنین، باعث کاهش معنی دار هموگلوبین گلیکوزیله و قند خون، کاهش هیپر لپیدمی و عوامل خطرزای بیماری قلبی می شود.

در سال های اخیر، بررسی های اپیدمیولوژی متعددی در مورد ارتباط میان دیابت و ورزش انجام گرفته است. در این بررسی ها مشاهده شد که افزایش برداشت گلوکز توسط عضلات در طی ورزش، باعث تسهیل عملکرد انسولین می شود. ورزش با تاثیر خود بر مقاومت انسولین، بهبود کنترل قند خون و کنترل چاقی در پیشگیری از بیمارهای قلبی و وقوع دیابت نوع II بسیار مثمرثمر است. ورزش یکی از عوامل اصلی و اثرگذار در کنترل قند خون افراد دیابتی نوع II می باشد و یکی از بهترین ابزارهای درمانی مفید و کارآمد به شمار می آید.

اما لازم و ضروری می باشد در مورد فعالیت ورزشی سه مشخصه مهم( هدفمند بودن، تکرار شونده بودن و برنامه ریزی شده) را باید در نظر بگیریم. هدفمند بودن ورزش، یعنی برقراری و ایجاد یک ذهنیت که قصد ورزش کردن را داریم(حرکتی هدفمند). اما در مورد تکرار شونده بودن ورزش، باید اظهار داشت به هر حرکتی که به طور منظم تکرار نشود، فعالیت ورزشی نمی گوییم. فعالیت ورزشی، بصورت منظم و حرکات به شکل اصولی اجرا می شود و عامل مهم برنامه ریزی در ورزش، بدین معنی است که شخص برای حرکات ورزشی باید برنامه ای زمانبندی شده را اجرا کند. پس باید، بین کارهای روزمره و ورزش منظم در ذهنمان تمیز قائل شویم.

انتخاب نوع ورزش منوط به آمادگی فرد است. اما نکته قابل اعتنا در این میان، تاثیر دو مولفه مهم و اثربخش در افراد دیابتی “مدت و شدت” ورزش است. معمولا برای افراد دیابتی که تصمیم به ورزش دارند، ورزش های سبک و هوازی، شروع خوبی است. نیک امید می رود، شاهد آن روزی باشیم که افراد دیابتی با ورزش کردن به درمان مریضی و بیماری که بپردازند.

وحید بخشعلی پور( مدرس دانشگاه و پژوهشگر)