انقلاب اسلامی ایران موثرترین پدیده قرن بیستم بود | تکیه اصلی انقلاب ایران مردمی بودن آن است

انقلاب اسلامی ایران به عنوان موثرترین پدیده قرن بیستم آنچنان که مورد پژوهشِ کنش گران عرصه اجتماعی، که این کنش گران شامل همه انقلابیون فعال اعم از روحانیون، روشنفکران، توده های مردمی، اساتید دانشگاه و… می باشند حاکی از اهمیت وارزش جامعه شناسانه آن می باشد و در عین حال که انقلاب اسلامی ایران دارای بن مایه مذهبی است با بعضی از ارزش های عصر مدرن از جمله استبداد ستیزی، افزایش مشارکت مردم، افزایش حقوق شهروندی، سیاسی و اجتماعی، عدالت فردی و اجتماعی، آزادی و به نوعی جمهوریت با عصر مدرن هم خوانی داشته و انتقال این مفاهیم را می توان نقش روشنفکران فعال در انقلاب دانست.

برای بررسی و کنکاش میان گفتمان انقلاب اسلامی و ارزش های دنیای مدرن، گفت و گویی با ابوالفتح فخرمحمدیان دانش آموخته علوم سیاسی  داشته ایم که در ادامه می خوانیم.

گفتمان مردم سالاری دینی وقانون گرائی در قاموس جمهوری اسلامی ایران (با تاکید بر نقش برجسته فرهنگ ایرانی-اسلامی در حوزه خلیج فارس و نقش فرهنگ ها در دیپلماسی)، آرمانهای اجتماعی در انقلاب اسلامی، در باب کتاب انقلاب اسلامی ونبرد نمادها، ارزش های بنیادین درقاموس انقلاب اسلامی، ارزش های نهادین در انقلاب اسلامی (با تاکید بر آزادی درقانون اساسی واز منظر روحانیون فعال درانقلاب اسلامی) بخشی از یادداشت ها، مقالات و نوشته های ابوالفتح فخرمحمدیان پیرامون موضوع انقلاب است.

بامردم: چه شد که به موضوع گفتمان انقلاب اسلامی علاقه‌مند شدید؟

به دلیل آنکه رشته تحصیلی ام علوم سیاسی بود از ابتدا علاقمند به حوزه مطالعاتی گفتمان انقلاب اسلامی بوده ام و از همین رو پایان نامه کارشناسی ارشدم را با موضوع گفتمان انقلاب اسلامی و ارزش های دنیای مدرن در سال 1393 ارائه و از آن دفاع کردم که قصد دارم در آینده ای نزدیک در قالب کتاب آن را به چاپ برسانم.

بامردم: از پایان نامه خود گفتید، این پایان نامه به چه مباحثی می پردازد؟
این پایان نامه دارای چهار فصل است که فصل اول به بررسی واژه گفتمان می پردازد و در فصل دوم در باب گفتمان انقلاب اسلامی بحث می شود، در فصل سوم به ارزش های دنیای مدرن از جمله چیستی و چرایی مدرنیته پرداخته و سرانجام در فصل آخر ارتباط فی مابین گفتمان انقلاب اسلامی وارزش های دنیای مدرن را بررسی می نماید.
در بخش پایانی ونتیجه گیری، با نگاه و رویکرد تحلیلی، تلفیقی بین این دو گفتمان می پردازد و با نگاهی تطبیقی بررسی می کند که تاچه اندازه این دو گفتمان بایکدیگر مواجه و تضاد و یا بالعکس دارای نقاط اشتراک هستند.

بامردم: در بررسی و کنکاش میان گفتمان انقلاب اسلامی و ارزش های دنیای مدرن به چه نتایجی رسیدید؟

در قرن بیستم، جهان که با پدیده ای بنام عصر مدرن مانوس گشته بود و اروپا و شاید با کمی تسامح بتوان گفت دنیا، به سمت آموزه ها وارزش‌های مدرنیته می رفت.
در قرن بیستم میلادی تغییرات قابل توجهی در نوع بینش و زندگی مردم به وجود آمد. این تغییرات در نتیجه پیشرفت‌ها و نوآوری‌های فنّی، پزشکی، اجتماعی، نظری و سیاسی بود و اندیشمندان و فلاسفه سیاسی متعددی در این قرن که جرقه آن بعد رنسانس زده شد اظهار نظر کرده اند و در باب مسائل انسان، سیاست، جامعه و… نظریات بدیعی داده اند.
از ویژگی های بارز قرن بیستم که در آراء و نظریات اندیشمندان این دوره فکری کاملا مشهود و هویدا است  میتوان برای مثال به 1-رشد فردیت انسان 2-رشد مسائل علمی وصنعتی،پزشکی و… 3-اهمیت به آزادی انسان 4 -نقد دوران سنت 5-جدائی دین از دولت 6- رواج اندیشه های لیبرالیستی اشاره کرد.
اما نکته ای ممیزه که گفتمان انقلاب اسلامی را شامل می شود اساسا راه جدیدی و فصل جدیدی از انقلابات را در دنیا به نمایش می گذارد این است که حال که عصر مدرن به سمت جدائی دین از دولت به پیش می رود اما انقلاب ایران با بُن مایه اسلامی و مذهبی درصدد است که نقش آموزه های دینی و مذهبی را در انقلاب به نمایش بگذارد وخواهان حاکمیتی است که ساختار وبسترآن برگرفته از آموزه های دینی باشد و از همین رو است که مدل حکومتش را با نام جمهوری اسلامی بنا می نهد.
انقلاب اسلامی ایران به عنوان موثرترین پدیده قرن بیستم آنچنان که مورد پژوهشِ کنش گران عرصه اجتماعی، که این کنش گران شامل همه انقلابیون فعال اعم از روحانیون، روشنفکران، توده های مردمی، اساتید دانشگاه و… می باشند حاکی از اهمیت وارزش جامعه شناسانه آن می باشد و در عین حال که انقلاب اسلامی ایران دارای بن مایه مذهبی است با بعضی از ارزش های عصر مدرن از جمله استبداد ستیزی، افزایش مشارکت مردم، افزایش حقوق شهروندی، سیاسی و اجتماعی، عدالت فردی و اجتماعی، آزادی و به نوعی جمهوریت با عصر مدرن هم خوانی داشته و انتقال این مفاهیم را می توان نقش روشنفکران فعال در انقلاب دانست.
انقلاب ایران دارای اهداف و منشا خواست هایی بوده که همه گروه های فعال در انقلاب و توده های مردم انتظار داشتند واین موارد به خوبی در شعارها و تظاهرات ها وسخنرانی ها و مطالبات انقلابیون مطرح است که با شعار کلیدی استقلال،آزادی،جمهوری اسلامی نمود پیدا می کند.

بامردم: آیا پیش از این انقلاب اسلامی ایران مورد بررسی محققان قرار گرفته بود؟

انقلاب اسلامی ایران مورد تحلیل بسیاری از افراد قرار گرفته و کتاب‌های خوب و جامعی در این باب نگاشته شده است. یک کتابی که اخیرا در چند سال پیش مشاهده کردم کتابی با عنوان انقلاب اسلامی و نبرد نمادها از دکتر مجید استوار بود که تقریبا تحلیل بدیعی از انقلاب اسلامی ارائه کرده است که بنده نیز در سال 94 در روزنامه ایران یاداداشتی در خصوص معرفی این کتاب منتشر کردم.

در این کتاب نگارنده نقش موثر و و ویژه ای به مبحث قدرت نمادین پیر بوردیو جامعه شناس فرانسوی قائل است و معتقد است شکل گیری انقلاب اسلامی ایران حاصل نزاع نمادهاست که در این مواجهه نمادهای اسلامی که از سوی مخالفان حکومت شاه مورد توجه بود، در برابر نمادهای سیستم پهلوی، از جمله مدرنیسم و … پیروز شده و این سرآغازی بر پایان حکومت پهلوی و به موازات آن، پیروزی انقلاب اسلامی بود. به‌طور مثال، در بخشی از کتاب اشاره شده است که “از جمله نخستین حرکت‌های نمادین در جریان پیروزی انقلاب اسلامی، تشبیه شخص شاه به یزید و ارتش شاه به سپاه یزید بود. امثال این شبیه‌سازی‌های نمادین باعث می‌شد که مردم معترض در جریان تظاهرات خیابانی از شهامتی بی‌همتا برخوردار شوند و خود را از یاران امام حسین(ع) تصور کنند که با سپاه ظلم درحال جنگ‌اند و عنوان می‌شود که عقب‌نشینی ارتش حاکی از این واقعیت است که سربازان رژیم پهلوی در مقابل این نمادسازی‌ها مستأصل و توان برخورد با تظاهرکنندگان را از دست داده بودند.”

بامردم: ویژگی های اصلی انقلاب ایران را چه می دانید؟

یکی از نکاتی که می توان عنوان کرد همین با مردم بودن و تکیه اصلی انقلاب ایران بر مردمی بودن آن است که نام سایت خبری شما نیز با مردم است.

اگر بخواهیم تعریفی از خود واژه انقلاب ارائه دهیم با دگرگونی و زیر و رو شدن معنا می شود اما اگر تعریفی جامعه شناسانه از انقلاب داشته باشیم در کتابی با نام توسعه وتضاد از فرامرز رفیع پور 3 عنصر را از ویژگی های یک انقلاب می داند که عبارتند از 1-نابودی ساختار سیاسی،اقتصادی، اجتماعی 2-استفاده از عامل قهری 3-با مشارکت اساسی و وسیع توده مردمی،وبالاخص قشر پائین
شهید مرتضی مطهری درتعریفی نسبت به پدیده انقلاب اینگونه می گوید «انقلاب عبارتست از طغیان وعصیانی که مردمی علیه نظم حاکم موجود برای ایجاد وضع ونظمی مطلوب انجام می دهند؛ یعنی انقلاب از مقوله عصیان وطغیان است علیه وضع حاکم برای وضع دیگر.پس ریشه انقلاب دو چیز است:یکی نارضایی و خشم از وضع موجود ودیگر آرمان یک وضع مطلوب»

بامردم: تفاوت های اصلی انقلاب ایران با سایر انقلاب ها در چیست؟
اگر بخواهیم به انقلاب اسلامی ایران بعنوان یک پدیده جامعه شناسی بنگریم،انقلاب اسلامی ایران در فصل ونوع جدیدی، در هم ردیف انقلابات بزرگ دنیا قرار می گیرد که از لحاظ نوع انقلاب تفاوت های بنیادینی دارد که در متون کتب ومقالات خارجی از آن بعنوان انقلاب اسلامی با فصل جدیدی مشخص گشته است.اما آنچه که در بابِ انقلاب ایران مشهود ومبرز است این نکته است،که تماماً اکثریت ویژگی های انقلابهای دنیا را دارد،البته در نوع متمایزآن گفته شد که انقلاب،نوعش اسلامی بوده وبرپایه های اسلام ومذهب بناگشته است،بعضا حتی بعضی از اندیشمندان مسلمان،انقلاب اسلامی را یک جنبش اسلامی هم،می دانندوبرای فرضیه خود دلایلی هم می آورند ولی آنچه که تا به امروز در دنیا ودیگر صاحب نظران وکنشگران عرصه جامعه شناسی وتحولات سیاسی واجتماعی،مطرح است،این نکته است که تحولات سال 1357 که منجر به پیروزی گشت،یک انقلاب تمام عیار در قرن بیستم بود، که با نام انقلاب اسلامی به دلیل کارویژه هایش شناخته می شود.

در واقع آنچه که باعث شناخت وآگاهی از هر انقلابی می شود شناسایی واقع بینانه از ارزش های موجود ومقوم درآن انقلاب یا بررسی گفتمانهای موجود در آن است که انقلاب اسلامی ایران هم مستثنی از این امر نیست وداری ارزشهای نهادین بسیاری می باشد.همه شرایطی که در بخش قبل بعنوان کنش سیاسی واجتماعی روشنفکران وعلما در دوره پهلوی مطرح شد در اینجا،باعث آن شد که انقلابی صورت بگیرد که هرکدام از گروه های فعال درآن،نظیر علما وروشنفکران خواست های جدیدی از انقلاب اسلامی داشته باشند.

دراینجا باید عنوان نمائیم که هرانقلابی درهرسطح فکری واندیشه ای که قراردارد،معلول یک سری علل وعوامل پیدایش است،تا این علل نباشد انقلاب شکل نمی گیرد.درتحلیل ریشه های انقلابها برخی مواقع کیفیت وچگونگی وقوع آن نیزمورد بررسی قرارمی گیرد.هرچند ریشه های یک انقلاب باچگونگی شکل گیری آن متفاوت است اما برخی مواقع تفکیک این دو ازهم مشکل است.برای تشریح ریشه های انقلاب به کیفیت وعملکرد عامل یا عوامل شکل گیری آن نیزلزوماً اشاره می شود.حداقل درشکل گیری یک انقلاب باید به عوامل متعددی چرایی عوامل فرهنگی،فکری،اجتماعی ،اقتصادی وسیاسی پرداخت وتوجه نمود
در انقلاب ایران ورهبری به عنوان شخصیت محوری وجهت دهنده اصلی انقلاب مطرح است.رهبری هوشمند،قاطع وبلامنازع امام خمینی ره اعتماد خاص مردم به وی وپیوند دینی وتاریخی روحانیت ومردم،وضعی استثنائی پدید آورد وبه موفقیت سریع در برانگیختن نارضایتی از وضع موجود وبسیج عمومی انجامید.امام خمینی ره ضمن تشریح اهداف وآرمانهای انقلاب روحیه انقلابی را درکشور گسترش دادند.رهبری انقلاب ایران موفق شد با استفاده از شبکه مساجد وانجمن های اسلامی وانتشار چند اعلامیه وبیانیه،حرکتی را آغاز کند که پایان آن سقوط رژیم استبدادی پهلوی بود.»

بامردم: دلایل وقوع انقلاب اسلامی ایران را چه می دانید؟

عوامل متعددی برای انقلاب اسلامی ایران ذکر می شود که البته همه این عوامل به خودی خود و یک جانبه و متقن نمی توانند عامل نهایی وقوع انقلاب باشند بطوریکه باید در یک مجموعه ای منتظم آنرا دید که هرکدام از علل درکنارهم می توانند علل نهایی راتشکیل دهند ،البته دکتر زیبا کلام درکتاب مقدمه ای برانقلاب اسلامی چندین علت راذکر می نماید وبرای هریک توضیحاتی ارائه می نماید که موارد علت های انقلاب را بدین شرح نام می برد:1-فرضیه های توطئه 2-مدرنیزه کردن 3-نظریه اقتصاد 4-نظریه مذهب،که از این بین، نویسنده عموما بیشترین عامل را استبداد سیاسی حاکم در نظام پهلوی می داند.

بامردم: سخن پایانی؟

امروز انقلاب اسلامی ایران در 40سالگی قرار دارد و 4دهه از وقوع آن گذشته است که می بایست بیش از پیش به خواست های و کانون شکل گیری آن توجه نمود و در جهت بالندگی و پیشرفت همه جانبه آن با توجه به مقتضیات زمانه ودرپیش گرفتن توسعه متوازن سیاسی واقتصادی به پیشرفت همه جانبه آن کمک کنیم.
مسئولین امر باید بیش از پیش در این زمینه گام بردارند چرا که ثمرات خون انسانهای شریف که جان خویشتن خویش را در راه اعتلای این انقلاب و تثبیت نمودن آن فدا نموده اند وامروز این مسئولیت در اختیار انان است که بدرستی در جهت بالندگی کشور عمل نمایند و البته باید خاطر نشان کرد ،نباید از جامعه مدنی ،احزاب، سمن ها و… در این خصوص غافل شویم باید آنها نیز وطیفه تاریخی خود در قبال توسعه سیاسی واقتصادی کشور را به بهترین نحو ممکن در چارچوب قانون اساسی کشور وبا آرمش وطمانینه در عین ضرب آهنگی تدریجی ومنتظم درعین نگاهی منصفانه دنبال نمایند.