سرانجام تلگرام

دلیل اقدام علیه تلگرام تقاضاهای فراوان ارسال شده به این دادسرا برای جلوگیری از فعالیت شبکه مذکور و همچنین درخواست ضابطان و نهادهای ذی‌ربط برای برخورد قانونی با این شبکه بود. از جمله نکات مطرح شده درباره تلگرام بر اساس این حکم، سرمایه‌گذاری خارجی بدون رعایت قوانین و مقررات کشور، فعالیت غیر‌قانونی و بی‌ضابطه در فضای مجازی کشور، ایجاد بستر امن برای گروه‌های تروریستی بین‌المللی و بسیاری از اقدامات ضد‌امنیتی دیگر بوده است.

در حکم دادگاه همچنین با اشاره به راه‌اندازی قریب‌الوقوع پول مجازی تلگرام با عنوان «گرام» بر‌اساس برآورد کارشناسان اقتصادی، فراگیر شدن این پول بدون پشتوانه می‌تواند ظرف مدت کوتاهی میلیارد‌ها دلار ضرر اقتصادی به مردم و کشور وارد کند و سرمایه‌ها را به یغما ببرد. در نهایت بر اساس این حکم تلگرام بستر ارتکاب جرائم مختلفی از جمله اخلال در وحدت ملی، جاسوسی به نفع اجانب، انتشار محتوای مستهجن، اهانت به مقدسات، نشر اکاذیب، قاچاق کالا، اقدام علیه امنیت ملی، تبلیغ علیه نظام و هتک حیثیت اشخاص شده است. بر اساس این حکم تلگرام بر اساس مواد مختلف آیین دادرسی کیفری، قانون مجازات اسلامی و اصل ۱۵۶ قانون اساسی مسدود می‌شود. نکته مهم در انتهای این حکم این بود که شرکت زیرساخت و اپراتورها باید به نحوی این شبکه را مسدود کنند که با هیچ فیلترشکنی قابل دسترس نباشد. ساعاتی بعد از این دستور، کاربران گزارش دادند که تلگرام به تدریج در شبکه‌های مختلف فیلتر شده است.

مخالفت نرم دولت

فیلترینگ تلگرام را می‌توان پیروزی مخالفان دولت در مورد سیاست‌های شبکه‌های مجازی هم دانست. از دوره نخست ریاست جمهوری دولت روحانی تلگرام همواره مورد انتقاد بود و بارها تا مرز فیلترشدن پیش رفت اما با پافشاری دولت و شخص رئیس‌جمهوری هیچ گاه (به جز چند روز فیلترینگ در دی ماه سال گذشته و به دنبال وقایع آن روزها) مسدود نشد. گفته می‌شد برای حفظ آن هزینه سنگینی از سوی دولت پرداخت شده اما حالا به نظر می‌رسد دیگر مقاومت دولت در این زمینه شکسته شده است. نخستین اظهار‌نظرها در مورد فیلترینگ تلگرام همچنان که انتظار می‌رفت از سوی وزیر ارتباطات بیان شد. درست هنگامی که برخی شایعه‌ها در مورد استعفای جهرمی درباره این موضوع به گوش رسید. جهرمی اما ساعتی بعد خبر استعفای خود را به خاطر فیلترینگ تلگرام تکذیب کرد و به «ایسنا» گفت: اعلام نظرات کارشناسی لزوما به معنای استعفا نیست. چالش‌های فیلترینگ را مستند و مستدل اعلام کرده‌ایم. مراجع تصمیم‌گیر نظرات ما را شنیده‌اند و تصمیم گرفته‌اند.

به گفته جهرمی شواهد حاکی از بروز مشکلاتی در فیلتر تلگرام در روسیه نیز هست و ممکن است این‌گونه مشکلات در ایران هم رخ دهد. جهرمی البته همزمان در توییتر برخی خبرها در مورد موافقت خود با فیلترینگ تلگرام را در جمع جوانان اصلاح‌طلب و اصولگرا تکذیب کرد. در حالی که برخی خبرگزاری‌ها ازجمله مهر به نقل از او نوشته ‌بودند که «من با فیلترینگ تلگرام موافقم اما در شورای ملی فضای مجازی فقط یک حق رای دارم.» او گفت که «بسیاری از جوانان احزاب سیاسی در جلسه مذکور حضور داشته‌اند، این گزارش صحت ندارد.» جهرمی همچنین در یک رشته توییت نظر خود را درباره فیلترینگ تلگرام اعلام کرد. از جمله گفت دسترسی شهروندان به منابع اطلاعات توقف‌ناپذیر است هرچند استفاده از یک نرم‌افزار متوقف شود. وزیر ارتباطات همچنین گفت که فناوری به خودی خود نه مجرم است نه مفسد و منحرف؛ این بشر است که با استفاده نادرست از آن جرم یا فساد در فضای زندگی را ترویج می‌کند چنان که در فضای واقعی نیز چنین می‌کند. به گفته وزیر ارتباطات خودتحریمی از دنیای نوین عقب‌ماندگی را به دنبال خواهد داشت.

در اطلاعیه‌ای که دبیرخانه شورای اطلاع‌رسانی دولت درمورد فیلتر شدن تلگرام منتشر کرد نیز به اختلاف نظر دولت با نهادهای موافق فیلتر تلگرام اشاره شد. در این اطلاعیه بدون اشاره به نام تلگرام به سیاست‌ها و برنامه‌های دولت در فضای مجازی اشاره شد؛ از جمله صیانت از حق انتخاب شهروندان و مقابله با هرگونه انسداد یا انحصار در حوزه شبکه‌های اجتماعی. این بیانیه به نظرات قبلی رئیس‌جمهوری در این زمینه اشاره کرد و گفت: تشخیص تهدید امنیت ملی، سیاست‌گذاری و اقدام متناسب، صرفا بر عهدهشورای عالی امنیت ملی است و دیگران موظف به هماهنگی با این نهاد عالی هستند.  در این اطلاعیه همچنین آمده است: متاسفانه وجود اختلاف نظر در مورد حدود صلاحیت‌ها و تشخیص مصالح عمومی منجر به تداخل وظایف، صدور احکام و اقدامات مختلف و بعضا متعارض در مورد دسترسی عمومی به پایگاه‌ها و شبکه‌های اجتماعی شده است.

در این اطلاعیه با اشاره به اینکه ایجاد ابهام و تردید در جامعه به هیچ وجه صحیح و به مصلحت نیست، آمده است: هر گونه سیاست‌گذاری در حوزه فضای مجازی باید هوشمندانه، متکی بر تجربیات جهانی و با رعایت ملاحظات، واقعیات، امکانات فنی و ظرفیت‌های اجتماعی اتخاذ شود. حسام‌الدین آشنا مشاور رئیس‌جمهوری نیز در توییتر نوشت: فیلترینگ به‌تنهایی منجر به حذف تلگرام، رشد پیام‌رسان‌های داخلی یا صیانت از داده‌های بزرگ ملی نمی‌شود. احتمال فراگیری بدافزارها یا جاسوس افزارها برای مقابله با فیلترینگ وجود دارد. فیلترینگ در مواجهه با فناوری بلاک‌چین و اینترنت آزاد کاربرد ندارد.

واکنش متفاوت نمایندگان مجلس

به‌رغم تعطیلات اخیر برخی نمایندگان مجلس در اظهارنظرهایی مواضع متفاوتی درباره فیلترینگ تلگرام گرفتند. علی نوبخت نماینده تهران در نامه‌ای خطاب به نمایندگان مجلس خواستار دعوت از رئیس‌جمهور در یک جلسه غیرعلنی برای توضیح برای فیلترینگ تلگرام شد. به گزارش «ایسنا» او در نامه خود نوشت: باتوجه به اینکه شما بزرگواران و حقیر در شروع کار نمایندگی برای حفظ منافع ملی سوگند یاد کرده‌ایم پیشنهاد می‌شود در مورد فیلترینگ تلگرام از جناب رئیس‌جمهور به‌عنوان رئیس شورای عالیامنیت ملی در یک جلسه غیر علنی مجلس دعوت به عمل آید تا توضیحات لازم را بدهند. چنانچه قانع شدیم که برای حفظ منافع ملی می‌بایست این حرکت را تایید نماییم که تکلیف روشن است.  نماینده تهران در پایان این نامه آورده است که در غیر این صورت نمایندگان به منظور جلوگیری از سقوط دیوار اعتماد عمومی که مدعی است متاسفانه ترک‌های زیادی در چند سال اخیر خورده است و حفظ اقتدار قانونی مجلس، با رایزنی‌های فشرده به وظیفه قانونی و ملی و عقلی و منطقی خود عمل کنند.

کمالی دهقان عضو کمیسیون امنیت ملی اما به «ایسنا» گفت: «هیچ‌کس با گردش آزاد اطلاعات مخالفتی ندارد، ولی شاهدیم که پیام‌رسان‌ها در سطح بین‌المللی و به هیچ کسی و جایی پاسخگو نیستند که بتوان از طریق آنها جرایم را مورد پیگیری قرار داد. فاطمه سیاوشی نماینده تهران اما در نظری متفاوت نوشت:‌ کاش نظام به جای فیلتر کردن، جایگزین‌های مناسب‌تری از تلگرام را به مردم معرفی می‌کرد نه اینکه با فیلترینگ از آنها بخواهد که از این پیام‌رسان استفاده نکنند، این شکل تنها بازتاب منفی بین مردم خواهد داشت.  مردم نمی‌پذیرند که تلگرام صرفا یک تهدید امنیتی است.» محمدرضا بادامچی دیگر نماینده تهران نیز در مخالفت با فیلترینگ تلگرام گفت: «آقای روحانی قول داده بود فضای مجازی هیچ‌گاه محدود نشود، با این قول ما انتظار نداشتیم که تلگرام فیلتر شود. نباید از فضای مجازی اینقدر وحشت داشت و تبلیغات علیه آن صورت گیرد.

مجتبی ذوالنور نماینده قم در مجلس اقدام قوه قضاییه در فیلترینگ تلگرام را ستود و به «ایسنا» گفت: لازم بود که دولت و مسوولان نظام در این باره واکنش نشان دهند لذا اقدام قوه قضائیه شایسته است. غلامرضا حیدری نماینده تهران نیز گفت: «به نظرم باید عمیق‌تر به موضوع فیلتر شدن تلگرام نگاه کرد. به‌طور کلی رویکردها و ذهنیت‌های بسته مناسب نیست، نباید همیشه نیمه خالی و جنبه‌های منفی یک موضوع را نگاه کرد و از نکات مثبت آن غافل شد. این همان رویکردی است که فکر می‌کند با بگیر و ببند و پاک کردن صورت مساله می‌توان کار را پیش برد.

زهرا ساعی نماینده تبریز فیلترینگ تلگرام را یک کار خوب در راستای شکستن انحصار تلگرام بیان کرد. محمد اسماعیل سعیدی دیگر نماینده تبریز هم در اظهار نظر مشابهی تلگرام را مسبب آسیب‌های اجتماعی دانست؛ درحالی که محمد کاظمی نماینده ملایر و عضو کمیته تعیین مصادیق مجرمانه گفت این ممنوعیت‌ها نمی‌تواند مفید باشد. در مقابل ابوالفضل سروش نماینده تهران به «ایسنا» گفت: معتقدم با این مسیر و شیب تند تکنولوژی، محدود و مسدود کردن جوابگو نیست و تنها باعث نارضایتی می‌شود.

دوران پساتلگرام

با ادامه پیدا کردن فیلترینگ تلگرام شاهد اظهارنظرهای مختلف دیگری هم در این‌باره بودیم. ازجمله خرم‌آبادی دبیر کمیته تعیین مصادیق که همواره از فیلترینگ تلگرام دفاع کرده بود در مطلبی در کانال شخصی اش در یک پیام رسان بومی نوشت: رتبه بازدید تلگرام قبل از فیلتر شدن در روسیه ۱۰۵ بوده و ظرف ۱۰ روز گذشته از رتبه یکصد‌وپنجمین پایگاه پر بازدید به رتبه ۲۰۹ سقوط کرده است. یعنی هر روز بیش از ۱۰ پله سقوط داشته است. او ابراز امیدواری کرد ایران موفق‌تر از روسیه در این زمینه عمل کند.

در همین حال پخش مستند تلویزیونی به‌نام بدون فیلتر از صدا و سیما که در آن اتهامات مختلفی به این شبکه وارد می‌کرد نیز سروصدای زیادی در فضای مجازی به پا کرد تاجایی که آذری جهرمی در توییتر هم در انتقاد به آن مستند نوشت: «به‌خاطر دارم در ابتدای ابداع کانال از سوی تلگرام هر شب پس از اخبار ساعت ۱۹ و در مجله خبری چند دقیقه‌ای آموزش نحوه پیوستن به کانال YJCnews را آموزش می‌داد. این تبلیغ مجانی باعث رشد قابل توجه تلگرام بین همه قشرهای مردم شد. » در فضای مجازی واکنش‌ها نسبت به فیلترینگ تلگرام هنوز ادامه دارد. هرچند گزارش‌هایی نیز حاکی از از کار افتادن بسیاری از فیلترشکن‌ها و حتی اختلال در برخی سرویس‌های ابری یا خدمات بانکی منتشر شد. در همین حال هشدارهای مختلفی نسبت به انتشار نسخه‌های مختلف اپلیکیشن‌هایی با عنوان تلگرام بدون فیلتر در فضای مجازی پخش شد. برخی شبکه‌های ماهواره‌ای نسخه‌های متعددی در این زمینه منتشر کردند و مرتبا از کاربران خواسته‌اند برای دسترسی به تلگرام از آنها استفاده کنند.

تلگرام در حالی از اواخر هفته گذشته فیلتر شد که اعلام شده پیام‌رسان‌های داخلی هرکدام ۵ میلیارد تومان وام برای توسعه خود دریافت کرده‌اند. تلگرام بر اساس آخرین گزارش‌ها حدود ۲۰۰ میلیون کاربر داشت که تا قبل از فیلترینگ حدود ۴۰میلیون ایرانی از آن استفاده می‌کردند و گفته می‌شد حدود ۶۰ درصد از ترافیک اینترنت کشور به اطلاعات رد و بدل شده توسط این پیام‌رسان اختصاص داشت. پاول دوروف مدیر تلگرام که یک هفته قبل با فیلترشدن این شبکه در روسیه یک جنبش مقاومت دیجیتالی به راه انداخته بود درمورد فیلترینگ تلگرام در ایران تاکنون سکوت پیشه کرده است. دولت تا پیش از فیلترینگ تلگرام موافقت خود را با رفع انحصار از تلگرام (بدون فیلترینگ آن) اعلام کرده بود.

منبع : دنیای اقتصاد