چهارم شهریور، روز کارمند و کهنه داستان کارآمدی نظام اداری کشور

چهارم شهریور، روز کارمند و کهنه داستان کارآمدی نظام اداری کشور

بامردم/قاسم خوش سیما

روز کارمند است و قصه های همیشگی برای کسانی که در قدیم آنها را اصطلاحا ” آدم های دولت ” می نامیدند. کسانی که به عنوان حدفاصل میان “مردم و مقررات ” از مجریان قوانین هر کشوری محسوب می شوند. افرادی که با وجود مترقی ترین قوانین در هر سرزمینی می توانند در اجرای آن نقش تعیین کننده ای داشته باشند. کارمندانی که در صورت محیا بودن شرایط قادرند با بروز خلاقیت های فردی، اجرای قانون را سهل تر نمایند، وسیله ای برای شکوفایی حداکثری امور مربوط به آن باشند و یا بر عکس آنکه در صورت وجود کاستی ها و خمودگی های ناشی از دلایل متعدد، تحت تاثیر کمبود ها قرار گیرند و محیط اجرا را به سستی و کاهلی سوق دهند.
اما در همین مورد چنین پرسشی پیش می آید که عامل فضا سازی مناسب برای محیط کارمندی چه کسی است؟ آیا کسی جز یک کارمند و یا عنوانی کمی دورتر و یا کمی نزدیکتر سبب فضا سازی های مثبت یا منفی می شود؟ به عبارتی آیا آن کارشناس یا مدیر بالا دست که در بسیاری موارد عامل خوب بودن یا بد بودن فضای اداری یک مجموعه به حساب می آید کسی جز همین کارمندان است که اکنون اندکی ارتقاء پیدا نموده است؟ بنابراین پرواضح است در هر صورت دلیل خوشبختی یا بدبختی هر مجموعه اصطلاحا کارمندی، کارکنان آن هستند که به فراخور حال و روزشان آنها را کارمندان رده های مختلف موجود در چارت سازمانی می نامیم و همان کسانی هستند که می بایست قوانین گستره های متعدد اجتماعی را اجرا نمایند.
حال سوی دیگر قصه حال و روز درون مجموعه های کارمندی سطح کشور است. مجموعه هایی که بر اساس آمار و اطلاعات و بنا به هر دلیلی، راندمان کار مفیدشان کم بوده و خود دارای قصه های متفاوتی هستند. قصه هایی که همیشه ی تاریخ، یک سو کارمند از میزان مواجب های اندک خود ناراضی بوده و عقیده داشته زندگی کارمندی سخت است و سوی دیگردولت هایی هم بوده اند که به عنوان ” صاحب کار” در خصوص کارآمدی نظام اداری نظرهایی داشته اند. مردم و افکار عمومی هم ضلع سوم این مثلثند که همواره مراتب نارضایتی خود از کندی کار اداری یا سلیقه ای بودن امور را در ادوار مختلف ابراز نموده اند. بازار داغ نحوه و مراتب رضایتمندی عمومی کارمند و ارباب رجوع از یکدیگر به شکلی که با وجود نارضایتی عمومی کارمندان از وضعیت معیشتی خود، همواره شاهد آن بوده ایم با اعلام هر فراخوان استخدام دولتی – حتی فراخوان استخدام یک نفر – هزاران نفر برای این امر ثبت نام می کنند بنابراین نشان می دهد با وجود بازار خراب اشتغال در اکثر اعصار، هنوز هم دولت و شغل دولتی مآمن مناسبی برای امرار معاش در کشورمان به حساب می آید.
به تیتر مقاله باز می گردیم.
کارآمدی نظام اداری و معظلی که قطعا در سالیان اخیر بسیار بهتر شده است اما کماکان با ایده آل ها فاصله داریم. مشکلاتی که در پاره ای موارد به دلیل دپارتمان های اداری موجود، فضا به جایی رسیده است که برخی کارمندان ناچارند اعظم وقت اداری خود را معطوف خنثی سازی توطعه های برخی همکارانشان نمایند. توطعه هایی مبتنی بر زیاده خواهی گروهی که برای حفظ موقعیت اداری و حتی مالی خود همواره در پی آنند با حذف دیگران به فکر تامین منافع شخصی خود باشند. کسانی که با دارا بودن روحیات خاص، محیط اداری را ملک شخصی خود می پندارند و احساس می کنند هرکارمندی که در تضاد با خود کامگی هایشان باشد محکوم به فناست و می بایست از چرخه گیتی حذف شود و در این راه هرچه در توان دارند انجام می دهند غافل از آنکه چنین رفتارهایی چه اختلال هایی را در نظم عمومی امور جامعه ایجاد می کند. رفتارهایی که اگر توسط مدیری توانمند و کاربلد هدایت شود به راحتی مدیریت و خنثی می شود اما چنانچه مدیری متزلزل شاهد آن باشد اوضاع به جاهای باریکی خواهد کشید که نمونه های آن به وفور پیدا می شود.
حال در کنار همه ی این کهنه داستانها، سوال استراتژیک آن است که مشکل شماره یک نظام اداری ما چیست؟
” مرگ خلاقیت و نحوه مهره چینی ” مبتنی بر شایسته سالاری نیروهای شاغل در سطوح مختلف سازمان را می توان از عمده دلایل تعیین کننده در جهت نیل به کارآمدی دانست. جایی که در برخی موارد شاهد آنیم دستگاهی اجرای در طول یک سال حتی یک مورد خلاقیت شکوفا کننده نداشته اند و تنها برای آمدن دستورالعمل های بالادستی غمبرک زده و به عبارتی در روز مره گی خود درجا می زنند.
شایسته سالاری موضوع مهم دیگری است به طوری که ادارات ما همواره از فقدان آن رنج برده اند و پاره ای موارد امور کار دست کسانی ” ویژه خوار ” بوده که نه بر اساس شایستگی بلکه بر اساس سایر موارد به امور گماشته شده اند و اثرات چنین رفتارهایی خساراتی را به بدنه دستگاه و مردم وارد نموده است.
موضوع مرتبط دیگر آن که:

1.آیا دولت و دستگاه اجرایی می بایست فضا را برای بروز خلاقیت ها، و شناسایی افراد شایسته،همچنین بکارگیری ایده های آنان فراهم نماید؟
2.نیروی خلاق آن است که خود را به سیستم تحمیل کند و هیچگاه منتظر نباشد کسی برای ظهور و بروز خلاقیت هایش کارت دعوت ارسال کند.
بی شک مورد شماره دو برای سیستم اداری ما از نان شب واجبتر است و با توجه به اوضاع موجود نیازمند آنیم بیش از پیش چنین نیازی را درک کنیم که فرصت واکاوی بیشتر آن در این مقال کوتاه نمی گنجد.
در پایان لازم است بدانیم نظام اداری هر کشوری به همراه کارکنانش از بازوان قدرتمند مدنی هر ملتی به حساب می آید. طرف مقابل آنکه تا اطلاع ثانوی کوچک کردن دولت برایمان در هاله ای از ابهام است. با وجود آنکه همه به نیکی می دانیم میزان دخالت دولت در بخش هایی از امور اجتماعی بیش از استانداردهای لازم است اما این موضوع مستلزم آن است که بخش خصوصی توانمند و حرفه ای داشته باشیم که این بحث نیز دارای کاستی هایی است، به نحوی که هرکجا در صدد واگذاری امور شده ایم خصوصی سازی به خودمانی سازی سوق پیدا نموده و باز بقیه ماجرا که در فرصتی مقتضی به آن خواهیم پرداخت.
روزت مبارک آن کارمند گرامی که در کشاکش گرم و سرد روزگار با شرف و آبرو به انجام وظایف خود همت نموده ای و مشکلات درست یا نادرست معاش، خللی در همت تو ایجاد نکرد. اما لازم است بدانیم برای اعتلای بیش از پیش سرزمین مادریمان نیازمند آنیم طرحی نو براندام اتاق فکرمان بیاندازیم و حتما محکوم به کار بیشتر و ایده هایی هستیم که انجام کار اداری برای مردم آسانتر، کم هزینه تر و رانندمان امور بالاتر رود و از درجا زدن و انجام کار به شکل فرسایشی و پرهزینه فاصله بگیریم تا بتوانیم به جای گره گذاری گره گشای زندگی مردم باشیم. زیرا فلسفه وجودیمان در محل کار چیزی جز این نیست و اگر خدای ناکرده جایی کاسه داغتر از آش شدیم یعنی اینکه خود را بالاتر از قانون دانسته ایم و این موضوع پسندیده نخواهد بود که به نام مقررات، چوب لای چرخ امور مردم بگذاریم چون قانون برای زندگی بهتر انسانها نوشته می شود نه وسیله ای برای آزار آنان که دقت بالایی را می طلبد.