ترویج فرهنگ اهداء اسناد توسط مردم در دستور کار قرار دارد

ژاله حساس خواه از جمله مدیرانی است که با نگاه حمایتی و ویژه دولت تدبیر و امید از زنان توانست سکان مدیریت مرکز اسناد و کتابخانه ملی گیلان را به دست بگیرد تا از این فرصت برای اثبات توانمندی بانوان در حوزه مدیریت بهره بگیرد.

از ابتدای آغاز به کار دولت تدبیر و امید ارتقاء سهم بانوان از کرسی های مدیریتی در دستور کار قرار گرفت و  این امر با استقبال افکار عمومی همراه شد. انتصاب ژاله حساس خواه، بانوی سیاستمدار و از چهره های علمی گیلان بعنوان مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی استان نیز از جمله تصمیماتی بود که در راستای اجرای این سیاست دولت اتخاذ گردید.

به بهانه هفته دولت پای صحبت وی نشسته ایم تا از دغدغه ها، انگیزه ها و اقدامات مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی گیلان مطلع شویم.

در ابتدا بصورت مختصر از سوابق کاریتان بگویید و اینکه در چه تاریخی عهده دار مدیریت مرکز اسناد و کتابخانه ملی گیلان شدید؟

من در رشته آموزش زبان انگلیسی تحصیل کردم و پیش از این بعنوان عضو هیئت علمی دانشگاه گیلان و در کسوت دانشیاری دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشغول فعالیت بودم. در اول مهرماه سال 1396 در سازمان اسناد و کتابخانه ملی گیلان مشغول خدمت شدم.

هنگامی که این مسئولیت بر عهده شما گذاشته شد چه دغدغه هایی برای بهبود خدمت رسانی در این حوزه داشتید؟

این انتصاب برای من بسیار خوشحال کننده بود چراکه در راستای فعالیت های دانشگاهی من قرار داشت. اگرچه از سازمان اسناد و کتابخانه ملی شناخت چندانی نداشتم اما می دانستم که یک نهاد علمی، آموزشی، پژوهشی و خدماتی است و وظایفی در این زمینه دارد. وقتی برای مصاحبه به تهران رفتم و جایگاه سازمان را دیدم یک چشم انداز بسیار روشن برای خودم ترسیم کردم و گمان می کردم که در استان نیز چنین وضعی حاکم است. وقتی مشغول فعالیت شدم پی بردم که این سازمان علاوه بر اینکه نوپا است و سابقه تاسیس آن به سال 1391 بر می گردد، مدتی با سرپرست اداره شده و همین امر دلیلی بوده برای اینکه بسیاری از امورات عقب بماند زیرا اختیارات سرپرست محدود است. با توجه به این شرایط من تصمیم گرفتم برنامه مدونی داشته باشم و اهداف سازمان را جدول بندی کنم.  چندین هدف را دنبال می کردم که از جمله آن ها میتوان به جمع آوری، نگهداری و رونویسی اسناد اشاره کرد. من برای دستیابی به این اهداف علاوه بر تدوین یک برنامه زمانی ، تلاش کردم برای سازمان برندسازی صورت بگیرد زیرا مرکز اسناد و کتابخانه ملی در گیلان ناشناخته بود. اجرای برنامه های مختلف علمی، فرهنگی و پژوهشی از اقداماتی بود که در راستای معرفی بیشتر فعالیت های این سازمان صورت گرفت.

در میان صحبت هایتان اشاره ای به اهداف و وظایف سازمان اسناد و کتابخانه ملی داشتید. یکی از مهمترین فعالیت های این سازمان آرشیو اسناد هویتی و ملی است که بخشی از آن ها به مشاهیر و مفاخر مربوط می‌شود و می دانیم که گیلان در زمینه بهره مندی از چنین افرادی از سرآمدان کشور است. با توجه به اینکه سازمان تحت تصدی شما امن ترین مکان برای نگهداری از اسناد هویتی و تاریخی محسوب می شود چه اقداماتی برای آرشیو صحیح آن ها انجام داده اید؟

به نکته مهمی اشاره کردید که می تواند هم برای سازمان ما یک نقطه قوت باشد و هم نقطه ضعفی بزرگ. متاسفانه این سازمان از ابتدا زیرساخت اداری و سازمانی برای نگهداری از اسناد نداشته چراکه ساختمان مورد استفاده در ابتدا کاربری دیگری داشته است. به دلیل اهمیت موضوع آرشیو اسناد، ما جلسات متعددی با دکتر نوبخت معاون رئیس جمهور، استاندار گیلان و همچنین ریاست سازمان برنامه و بودجه گیلان ترتیب دادیم و خواستار تخصیص بودجه برای تهیه مخزن برای سازمان شدیم.

در حال حاضر بخشی از مراحل کار انجام شده اما هنوز نیازمند اعتبارات بیشتری هستیم که البته در این زمینه قول مساعدت داده شده است. زیرساخت های کار فراهم است و در صورت جذب بخش دوم بودجه به زودی شاهد افتتاح مخزن نگهداری اسناد خواهیم بود.

در حال حاضر اسناد در کجا نگهداری می شوند؟

بخشی از اسناد انتقالی در سازمان اسناد و کتابخانه ملی گیلان رونویسی شده و فعلا در مکانی که به این امر اختصاص داده شده نگهداری می شوند. در مورد اسناد تاریخی مهم با توجه به حساسیت موضوع، تصمیم گرفته شد تا زمان راه اندازی مخزن استان به صورت امانت به تهران منتقل شوند. با راه اندازی مخزن اسناد در گیلان، امانت هایی که به تهران منتقل شده بصورت نسخه دیجیتال یا اصل پس گرفته خواهند شد و بنا داریم در قالب موزه و نمایشگاه دائمی اسناد اداری آن ها را به نمایش بگذاریم.

یکی از نیازهای اساسی که در حوزه فعالیت شما احساس می شود، نیاز به فرهنگ سازی بین افراد برای سپردن اسناد به اماکنی است که بصورت اصولی به نگهداری از آن ها می پردازند. تا کنون چه گام هایی در این زمینه برداشته اید؟

ما در این زمینه نیز برنامه ریزی داشته ایم. بنرهایی با عنوان “اهدای اسناد تاریخی؛ احیای هویت ملی” در سطح استان به مناسبت هفته اسناد ملی نصب شد و همچنین حضور در برنامه رادیویی برای ترغیب مردم به همکاری با سازمان در حفظ این میراث ارزشمند از جمله این برنامه ها بود. این یک پویش بود که به راه افتاد و خوشبختانه استقبال خوبی شد اما کافی نیست. استفاده از ظرفیت مدارس برای فرهنگ سازی بین دانش آموزان در این زمینه از برنامه های آتی ما است چرا که اگر کودکان در این زمینه احساس مسئولیت کنند با تذکر دادن به والدینشان می توانند زمینه ساز حفظ این اسناد هویتی باشند.

تاریخ گیلان با نهضت جنگل پیوندی اساسی دارد. چقدر برای احیاء اسناد تاریخی مربوط به این دوره و جمع آوری آن ها تلاش کردید؟

سازمان اسناد و کتابخانه ملی تنها نهادی در کشور است که مسئولیت جمع آوری اسناد دولتی را بر عهده دارد. متاسفانه در غیاب این سازمان طی سال های قبل از 1391، این وظایف توسط دستگاه های دیگری انجام می شد که در نتیجه موازی کاری هایی صورت گرفت البته ما امیدواریم اوضاع تغییر کند و کار در مسیر درست و عادی قرار بگیرد.

در حال حاضر اسناد مربوط به نهضت جنگل نیز بطور دائم به روز می شود. علاوه بر این، پژوهشکده گیلان شناسی دانشگاه گیلان نیز تا کنون اسناد قابل توجهی از این بازه تاریخی جمع آوری کرده است. در زمان حیات مرحوم پرتو از ایشان شنیدم که برخی سفارتخانه های ایران در کشورهای همسایه انبوهی از اسناد دارند که می توان از بین آن ها اسناد ارزشمندی را استخراج کرد و به آرشیو ملی بازگرداند. اگر حمایت لازم صورت بگیرد، انجام سفرهایی به همین منظور در برنامه های آتی سازمان قرار دارد تا بدین نحو بتوانیم اسناد جدیدتر و معتبرتری به دست آوریم.

یکی از مشکلات مهم پیش روی سازمان اسناد و کتابخانه ملی، عدم شناخت درست از این مجموعه است. حتی گاهی اسم سازمان به غلط اسناد و کتابخانه ها تلفظ می شود و این تصور به وجود می آید که حوزه کاری سازمان به کتابانه های عمومی مربوط می شود در صورتیکه کتابخانه ملی وظیفه حفظ اسناد ملی و اداری را دارد.

این سازمان متولی حفظ حافظه تاریخی است. اگر به فضای اداری، آرشیوی و نمایشگاهی این مجموعه آنچنان که باید بها داده نشود تمام زحماتی که در گذشته کشیده شده به هدر می رود. ما برای گردشگر خارجی که به دنبال بازدید از اسناد هویتی و ملی ما می آید باید حرفی داشته باشیم.انتظار می رود رسالت این سازمان درک شود و در جلسات شورای تصمیم گیری فرهنگی از آن دعوت به عمل بیاید.

همزمان با آتش سوزی منزل استاد جعفر خمامی زاده که از مشاهیر گیلان به حساب می آید، از بین رفتن اسناد و کتب قدیمی موجود در منزل ایشان موجب بروز نگرانی در بین مردم و بویژه فرهنگ دوستان شد. چه میزان تلاش کردید که با مشاهیر و مفاخر استان ارتباط برقرار کرده و آن ها را به تحویل این گنجینه های ارزشمند ترغیب کنید؟

به همت سازمان اسناد و کتابخانه ملی گیلان، یک شورای پژوهشی با عضویت همه مفاخر و صاحب نامان ادبی و فرهنگی استان تشکیل شد. این دوستان با مشارکت در پویش “اهدای اسناد تاریخی؛ احیاء هویت ملی” بخشی از اسنادشان را به سازمان اهدا کردند. طبیعی است که اگر بخواهند کل اسناد و کتب ارزشمندشان را در اختیار ما قرار دهند، انتظار دارند مکانی مناسب برای این امر مهیا باشد لذا تهیه مخزن مناسب و آماده سازی مقدمات لازم برای جلب اعتماد صاحبان اسناد در دستور کار ما قرار دارد.

در حال حاضر سازمان اسناد و کتابخانه ملی کشور مجهز به آزمایشگاه های پیشرفته ای است که با شناسایی انواع قارچ ها و باکتری هایی که کتب و اسناد را درگیر کرده اند، راهکار مناسب برای رفع آن ها را تجویز می کنند. برای مرمت اسناد سالانه میلیاردها هزینه می شود. ما بعنوان بازوهای سازمان مرکزی باید بتوانیم اسناد مناطق خودمان را جمع آوری و حفاظت کنیم. من دست نیاز به سوی سرمایه داران و خیرینی که به این حوزه علاقه مند هستند دراز می کنم چراکه اعتبارات دولت محدود و هزینه ها بسیار بالا است.

گیلان در بسیاری از زمینه ها در سطح کشور دیار اولین ها لقب گرفته است. کتابخانه ملی رشت جزء اولین‌های گیلان در سطح کشور است. تا کنون چه اقداماتی برای پویایی بیشتر این کتابخانه صورت گرفته است؟

کتابخانه ملی رشت که در میدان شهرداری واقع شده در حقیقت یک NGO محسوب می شود که توسط هیئت امنا اداره می گردد و هیچگونه وابستگی به ما ندارد. البته تلاش هایی از جانب سازمان اسناد و کتابخانه ملی گیلان برای برقراری ارتباط با این مجموعه صورت گرفته است . علیرغم اینکه از هرگونه دخالت در امورات کتابخانه ملی رشت خودداری می کنیم، علاقه مند به همکاری با این مرکز هستیم.

بسیاری از مردم به دلیل اینکه عنوان ملی در نامگذاری این کتابخانه بکار رفته تصور می کنند که یک نهاد عمومی است اما باید یادآور شوم که در گذشته ملی به معنای غیر دولتی بوده است.

در سوالات گذشته به وظایف و خدمات سازمان اسناد و کتابخانه ملی گیلان در حوزه اسناد پرداختیم. این سازمان در زمینه کتابخانه ملی چه خدماتی ارائه می دهد؟

سازمان در این زمینه خدمات عمومی ارائه نمی دهد اما با پژوهشگرانی که به ما مراجعه می کنند و تقاضای دسترسی به اسناد و کتب ارزشمند را دارند همکاری می کنیم و در صورت نیاز از تهران نسخه اسکن شده را می گیریم و در اختیارشان قرار می دهیم.

در استان گیلان چیزی تحت عنوان کتابخانه ملی نداریم. تنها کتابخانه کشور در تهران مستقر است و در منطقه مرجع دقیقی محسوب می شود.

در یکسال گذشته سازمان اسناد و کتابخانه ملی در راستای دستیابی به اهداف خود اقدام به برگزاری چه برنامه هایی نموده است؟

در سال 96، 13 همایش، 10 نمایشگاه ، 13 نشست تخصصی، 7 کارگاه آموزشی و 79 جلسه اندیشگاه برگزار کردیم که همه این اقدامات جهت معرفی بیشتر سازمان اسناد و کتابخانه ملی گیلان به مردم صورت گرفت.

همانطور که قبلا گفتم حفاظت از حافظه تاریخی مردم از وظایف ما است از اینرو یادآوری رویدادهای مهم تقویمی از جمله فعالیت هایی است که به آن می پردازیم.

در حال حاضر چه تعداد سند در سازمان اسناد و کتابخانه ملی گیلان نگهداری می شود؟

ما بیشتر اسناد اداری را نگهداری می کنیم و اسناد تاریخی را بطور امانی به تهران ارسال کرده ایم تا در شرایط بهتری نگهداری شوند.

هر ساله در این سازمان تعداد قابل توجهی سند فهرست نویسی می شود. به عنوان مثال در سال گذشته 281 هزار و 205 سند فهرست نویسی شد. هر سال چیزی حدود همین تعداد به اسناد اداری فهرست نویسی شده ما اضافه می شود.

بعنوان بانویی که در صدر یکی از سازمان های دولتی گیلان مشغول فعالیت هستید، چه اقداماتی جهت اجرای بخشنامه استاندار مبنی بر بکارگیری بانوان و جوانان در رده های مدیریتی انجام داده اید؟

همه نیروهای سازمان اسناد و کتابخانه ملی گیلان جوان هستند و نیروی مسن نداریم بنابراین در راستای همان سیاست جوانگرایی دولت در حال حرکت هستیم. همچنین از ظرفیت بانوان نیز در واگذاری مسئولیت ها استفاده شده است. بعنوان مثال مسئولیت حوزه بازسپاری سازمان به یک بانو محول شد. البته من قشری نگری را نمی پسندم و و معتقدم به این دلیل که زنان سال ها از جایگاه های مدیریتی دور نگه داشته شدند باید در شرایطی که دو نفر از یک میزان صلاحیت، مهارت و سواد برخوردار هستند مقداری به بانوان ارفاق کرد. صرفا زن بودن یا جوان بودن نمی تواند معیار مناسبی برای گزینش نیرو باشد. جوانان نیز باید بپذیرند که در کارهای اداری علاوه بر دانش و تحصیلات به تجربه هم نیاز است و مدیریت بدون تجربه به بن بست می خورد.

چقدر با فضای مجازی ارتباط دارید و سعی کردید از این طریق با مخاطبانتان در ارتباط باشید؟ ارتباط و تعامل شما با اهالی رسانه چگونه است؟

فکر می‌کنم تاکنون در استفاده از ظرفیت فضای مجازی برای ارتباط با مخاطبان موفق بوده ام. به اهالی رسانه نیز بسیار احترام می گذارم و معتقدم قلم مقدس است و نباید به هیچ وجه معامله شود. متاسفانه در موارد نادری می‌بینیم که تنگناهای اقتصادی بر خانواده رسانه اثر گذاشته است. اگر این سنگر را هم از دست بدهیم جامعه دیگر نمی داند به چه چیز باید اعتماد کند. من عاجزانه از اهالی رسانه درخواست می کنم که چشم و گوشی پاک برای جامعه باشند تا مردم حداقل بتوانند به این دستاویز پناه ببرند.

چنانچه انتقادی به شخص شما و یا مجموعه تحت مدیریت شما وارد شود چگونه برخورد می کنید؟

من به شدت انتقادپذیر هستم. وقتی انتقادی به کسی وارد می شود ناخودآگاه تلنگر میخورد که حتما یک جای کارش ایراد داشته است و فکرش درگیر می شود. من در وهله اول سعی می کنم به قضیه رسیدگی کنم و اگر از دست من خارج است اجازه نمی دهم فکرم را مشغول کند و افرادی که با من کار می کنند می توانند شهادت دهند که به هیچ وجه اهل اقدامات تلافی جویانه یا توپ را به زمین دیگران انداختن نیستم.

کلام آخر….

 در آخر باید بگویم همانطور که در نگهداری از شناسنامه هایمان به شدت تلاش می کنیم باید برای حفظ اسناد ملی و هویتیمان هم بکوشیم.