اهمیت استراتژیک الحاق اراضی جدید به منطقه آزاد انزلی/ توسعه اقتصادی گیلان در گرو افزایش محدوده منطقه آزاد

در دنیای کنونی توسعه مناطق آزاد نقش کلیدی این مناطق در جذب سرمایه گذاران خارجی برای رشد اقتصادی کشورهای درحال توسعه، حیاتی قلمداد می‌شود. هدف از ایجاد مناطق آزاد تنها تسهیل در انجام مبادلات نیست و در این زمینه اهداف مهم‌تری ازجمله پیشرفت در توسعه اقتصادی منطقه، حمایت از صنعتی خاص و تولید شغل دنبال می‌شود. در ایران نیز با توجه به تجربه سایر کشورهای درحال توسعه و توسعه یافته جهان در برخی از مناطق مرزی کشور که وضعیت خوبی را برای تسهیل در تولید و صادرات کالا داشتند، ایجاد شد. مناطق آزاد تجاری همیشه موافقان و مخالفان زیادی را در بحث‌های کارشناسی داشته است اما هیچکس نمی‌تواند امروزه منکر نقش مهم مناطق آزاد در توسعه صادرات، ترانزیت و جذب سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی برای ایجاد اشتغال و در نتیجه بهبود تولید ناخالص داخلی و رشد اقتصادی کشور باشد.

یک منطقه آزاد موفق می‌تواند با جذب سرمایه‌گذاری خارجی در بخش‌های مولد و همچنین جذب و انتقال تکنولوژی‌های پیشرفته به کشور و در کنار آن با ایجاد فرصت‌های شغلی شرایط بسیار مثبتی را جهت توسعه صنعتی و اشتغال ایجاد کند و از سوی دیگر با کمک به کشور برای ورود به بازارهای جهانی و متنوع ساختن صادرات یک کشور و افزایش تولید و ارزش افزوده بخش قابل توجهی از منابع مورد نیاز برای توسعه آن کشور را فراهم کند.

اهداف ایجاد مناطق آزاد به طور کلی اهداف و فلسفه شکل‌گیری مناطق ویژه در جهان را، جذب سرمایه‌های خارجی، ایجاد فرصت‌های شغلی جدید، کسب درآمد ارزی و افزایش صادرات، دست‌یابی به فناوری پیشرفته، جذب نقدینگی سرگردان داخلی و کمک به مهار تورم، محرومیت‌زدایی از مناطقی که امکان رشد و توسعه بالقوه را دارند، مطرح می‌کنند.

از سوی دیگر قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری – صنعتی جمهوری اسلامی ایران مصوبه مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۲۰/۱/۲۰۱۹ ، اهداف تشکیل مناطق آزاد تجاری – صنعتی را سرمایه‌گذاری و افزایش درآمد عمومی، ایجاد اشتغال سالم و مولد، تنظیم بازار کار و کالا، حضور فعال در بازارهای جهانی و منطقه‌ای، تولید و صادرات کالاهای صنعتی و تبدیلی و ارائه خدمات عمومی، بیان می‌کند. ایران با داشتن ۷ منطقه آزاد در منطقه‌ای قرار گرفته است که ترکیه و امارات متحده عربی با داشتن بیش از ۲۰ منطقه آزاد موفق به جذب سرمایه‌گذاری‌های کلان و توسعه اقتصاد خود شوند.

کشورها با راهکارهای متنوعی همچون تسهیل ورود و خروج کالا، اعمال معافیت‌های گمرکی و یا ایجاد مناطق آزاد تجاری سعی در تأمین نیازهای خود و تداوم رشد و توسعه پایدار دارند که به نظر می‌رسد کارآفرینی زمانی که بستر مناسبی همچون حضور در مناطق آزاد تجاری می‌یابد، دریچه‌ای به جهان خارج ایجاد نموده و توسعه منطقه‌ای را به دنبال خواهد داشت.

بر این اساس کارآفرینی را می‌توان عاملی مهم و تاثیرگذار در نیل مناطق آزاد تجاری به هدف افزایش و توسعه صادرات، ایجاد اشتغال، جذب سرمایه‌گذاری های‌داخلی و خارجی، انتقال تکنولوژی، افزایش درآمدهای عمومی، افزایش توریسم و در نهایت ارتقای جایگاه اقتصادی کشورها دانست. افزایش بیکاری، جهانی‌سازی و کوچک‌سازی، سبب شده است که در سراسر جهان میلیون‌ها نفر بسوی کار آفرینی و شناخت فرصت‌ها برای کسب وکارهای جدید حرکت کنند. کارآفرینی، موتور و نیروی محرک رشد اقتصادی در کشورها است. در کشورمان کمی دیر به این مهم پرداخته شده است ولی این توجه همراه با پیگیری مستمر می‌تواند نویددهنده آینده‌ای مناسب در این عرصه باشد.

مزیت‌ها و مأموریت‌های منطقه آزاد انزلی

منطقه آزاد انزلی در شمال ایران یکی از مناطق آزاد موفق کشور در توسعه صادرات و افزایش تولید ناخالص داخلی ایران است. این منطقه آزاد در سال ۷۵ در دو بخش جداگانه تعیین شد و در سال ۸۲ منطقه ویژه اقتصادی انزلی به منطقه آزاد تجاری صنعتی انزلی بدل شده و در سال ۸۳ نیز اساسنامه سازمان منطقه آزاد تجاری-صنعتی انزلی مورد تصویب هیئت وزیران قرار گرفت و محدوده منطقه آزاد تجاری صنعتی انزلی در سال ۸۴ از طرف هیئت وزیران تعیین و ابلاغ شد.

قرار گرفتن در مسیر کریدور بین المللی شمال – جنوب معروف به نستراک، که از آن به عنوان کریدور حمل و نقل قرن بیست و یکم آسیا – اروپا یاد می‌شود یکی از مزیت‌های ویژه منطقه آزاد انزلی است، این کریدور بندر هلسینکی در شمال اروپا را از طریق روسیه به بنادر شمال و جنوب دریای خزر، بنادر خلیج فارس و سپس به کشورهای جنوب و شرق آسیا متصل می‌کند.

دارابودن موقعیت ویژه در زمینه ارتباط با کشورهای حاشیه دریای خزر، همجواری با بنادر آستراخان و لاگان در روسیه، کراسنودسک در ترکمنستان، اکتائو در قزاقستان و باکو در آذربایجان ،دسترسی از طریق راه‌های مناسب، به بازارهای مصرف کشورهای CIS ،نزدیکی به فرودگاه بین‌المللی رشت با برخورداری از تجهیزات کامل ناوبری، نزدیکترین منطقه آزاد به پایتخت کشور ( تهران ) و سایر مراکز صنعتی و پر جمعیت کشور به عنوان بازارهای مصرف، محدوده‌ای کاملاً مشخص شده و دارای پایگاه اطلاعات جغرافیایی کامل (GIS)، نزدیکی به بزرگترین ذخایر نفت و گاز دریای خزر از دیگر مزیت‌های جغرافیایی منطقه آزاد انزلی است.

این منطقه آزاد ماموریت‌های خاصی ازجمله عمران و آبادانی و ارائه خدمات عمومی و رشد و توسعه اقتصاد، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی، ایجاد اشتغال سالم و مولد، تنظیم بازار کار و کالا، تشویق تولید و صادرات کالا، ورود و حضور فعال در بازارهای منطقه‌ای و جهانی، جذب فناوری‌های جدید و انتقال علم و دانش فنی به عوامل تولید داخلی همسو با توسعه علمی و فناوری‌های جهان، تسریع در فرآیندهای تجاری، اقتصادی و فناوری با ایجاد بستر مناسب جهت انجام آزمایشی طرح‌ها و تعمیم آن به سراسر کشور را در طی سال های گذشته دنبال کرده است.

افزایش محدوده منطقه آزاد انزلی

نمایندگان در نشست علنی سه شنبه ۲۳ اردیبهشت مجلس شورای اسلامی در جریان بررسی لایحه توسعه محدوده منطقه آزاد تجاری- صنعتی انزلی، با اصلاحات کمیسیون اقتصادی در تبصره ماده واحده این لایحه موافقت کردند. براساس ماده واحده اصلاح شده لایحه مذکور؛ محدوده منطقه آزاد تجاری- صنعتی انزلی به مساحت ۸۶۰۹ هکتار که به‌ تصویب هیأت وزیران رسیده است، تعیین می‌شود. همچنین در تبصره این ماده واحده آمده است؛ به دولت اجازه داده می‌شود علاوه بر محدوده فوق‌الذکر، حداکثر به میزان ۲ هزار هکتار در نقاط دارای توجیه شهرستان‌های استان گیلان با اولویت انزلی را به محدوده اضافه کند.

نمایندگان مجلس در پیشتر در نشست ۱۶ اردیبهشت ماه سال جاری، پس از موافقت با ماده واحده لایحه منطقه آزاد تجاری- صنعتی انزلی مبنی بر اینکه محدوده منطقه آزاد تجاری- صنعتی انزلی به مساحت ۸۶۰۹ هکتار تعیین شود تبصره آن را برای تعیین تکلیف و تعیین نقشه به کمیسیون اقتصادی ارجاع داده بودند. براساس مصوبه دولت و مجلس شورای اسلامی فرودگاه بین‌المللی سردار جنگل رشت، شهرک صنعتی سپیدرود رشت، شهرک گلخانه‌ای کیشستان صومعه سرا، شهرک صنعتی خمیران انزلی در مجموع به مساحت ۲هزار هکتار به منطقه آزاد انزلی ملحق می‌شوند.

با اضافه شدن فرودگاه سردارجنگل به عنوان زیرساخت ترانزیتی مهم و اراضی صنعتی به محدوده این منطقه، انتظار می‌رود ظرفیت جذب و توسعه سرمایه‌گذاران تولیدی در این منطقه به بیش از ۱۰ برابر وضع موجود افزایش یابد، موضوعی که موجبات چند برابر شدن ظرفیت‌های این منطقه در عرصه‌های صادراتی و اشتغالزایی استان و کشور خواهد بود.

نظر نمایندگان مجلس در خصوص افزایش محدوده منطقه آزاد

الیاس حضرتی، نماینده مردم تهران و رییس کمیسیون اقتصادی مجلس، درخصوص تصویب لایحه توسعه منطقه آزاد انزلی گفت: من فکر می‌کنم امروز قدم خوب و مثبتی برداشته شد و با استقبالی که سرمایه‌گذاران می‌توانند از منطقه انزلی داشته باشند با توجه به مزیت‌های خوب این منطقه در آینده اثرات مثبتی به همراه خواهد داشت. به عنوان مثال، اگر قرار باشد کالایی را از چین و از طریق دریای خزر با کشتی وارد کنیم مدت زمان این کار یک‌سوم یا یک‌چهارم زمانی خواهد بود که از طریق دریای عمان و خلیج‌فارس انجام شود.

مهرداد بائوج لاهوتی نماینده لنگرود هم در گفتگو با ایلنا با اشاره به وسعت کم منطقه آزاد انزلی نسبت به سایر مناطق آزاد کشور اظهار داشت: منطقه آزاد انزلی وسعت زیادی ندارد، درحالیکه مناطق آزاد دیگر در کشور از وسعت‌های بیش از ۴۰۰ هزار هکتار یا ۹۰ هزار هکتار برخوردارند.

وی با تاکید بر اینکه منطقه آزاد انزلی در ۸ هزار هکتار فعالیت می‌کند که بخشی از آن هم زمین‌های کشاورزی است، افزود: فلسفه ایجاد منطقه آزاد برای تولید بوده و ما می‌خواهیم در این سرزمین تولید ایجاد کنیم و تولیدکننده با معافیت‌های مالیاتی بتواند در آن سرزمین کالای خود را صادر کند.

لاهوتی به همسایگی شهرستان انزلی به کشورهای روسیه و آذربایجان اشاره و خاطرنشان کرد: وجود خط آهن و روابط اقتصادی منطقه آزاد با کشورهای اوراسیا می‌تواند میلیلون‌ها دلار ارز را وارد کشور کند.

جبار کوچکی نژاد، نماینده رشت در مجلس شورای اسلامی که از مدافعان و نمایندگان پیگیر تصویب لایحه توسعه منطقه آزاد انزلی بوده است، در این خصوص گفت: با تصویب این لایحه فرودگاه بین‌المللی سردار جنگل رشت، شهرک صنعتی سپیدرود رشت، شهرک گلخانه‌ای کیشستان صومعه‌سرا، شهرک صنعتی خمیران انزلی به منطقه آزاد انزلی افزوده می‌شوند.

وی جذب سرمایه‌گذار و گردشگر، افزایش سرمایه‌گذاری و صادرات، ارتقای کیفیت تولیدات، تسهیل در صادرات تولیدات شهرک‌های صنعتی و توسعه عمران و آبادانی در استان را از دلایل موافقت خود با این لایحه عنوان کرد.

سیدکاظم دلخوش اباتری، نماینده شهرستان صومعه سرا نیز در این خصوص به ایلنا گفت: منطقه آزاد انزلی، کوچکترین منطقه آزاد کشور است درحالی که سایر مناطق آزاد وسط بسیار بیشتری دارند.

وی با تاکید بر اینکه باید به سمت تثبیت منطقه آزاد انزلی حرکت کنیم، گفت: منطقه آزاد انزلی از نظر استراتژیک بسیار مهم است و وجود سرمایه‌گذار داخلی و خارجی از اهمیت بالایی برخوردار است. نماینده صومعه سرا  به کریدور شمال و جنوب اشاره و با تاکید بر نقش رابطه اقتصادی ایران با چین و روسیه، خاطرنشان کرد: برای سرمایه‌گذار فعالیت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری در این منطقه با توجه به شرایط آب و هوایی، وجود راه‌آهن و همچنین تبادلات مهم در اوراسیا و روابط اقتصادی در کریدور شمال و جنوب در منطقه و ایجاد اشتغال بسیار مهم است.

دلخوش ابراز امیدواری کرد توسعه فعالیت تولیدی در منطقه آزاد انزلی برای مردم منطقه رونق اقتصادی به همراه داشته باشد.

اسدااله عباسی، سخنگوی هیات رئیسه مجلس نیز با ابراز رضایت از تصویب لایحه افزایش محدوده منطقه آزاد انزلی گفت: ایجاد مناطق آزاد به منظور محرومیت زیادی و افزایش تولید است و از سویی صادرات مناطق آزاد به کشورهای حوزه اوراسیا یک فرصت به شمار می‌رود.

وی با بیان اینکه ترکیه ۲۱ منطقه آزاد و امارات ۳۲ منطقه آزاد دارند، افزود: معافیت‌های مالیاتی رقبای ما بسیار بیشتر است.

عباسی با تاکید بر اینکه در سال جهش تولید باید درآمد کشور را افزایش دهیم، خاطرنشان کرد: اتصال خط آهن انزلی به خط آهن کریدور شمال به جنوب بسیار اهمیت دارد و باید به این موضوع به صورت ملی نگاه شود چراکه آحاد مردم در این مناطق ذینفع هستند.

 مزیت‌های افزایش محدوده منطقه آزاد انزلی

وجود مناطق آزاد اقتصادی یکی از مهمترین روش‌های دستیابی به بازارهای بین‌المللی جهت صادر کردن تولیدات خارجی است و از سوی دیگر واحدهای مستقر در مناطق آزاد با داشتن ارتباط مناسب با کشورهای خارجی می‌توانند نقش مهمی در ورود دانش فنی و سرمایه‌گذار خارجی ایفا کنند. از دیگر روی وجود قوانین یکپارچه و کاهش بروکراسی‌های معمول در مناطق آزاد کار را برای سرمایه‌گذاران و واحدهای صنعتی و تجاری آسان‌تر می‌کند. همه این‌ها در کنار معافعیت‌های مالیاتی و حمایت‌های مختلف منطقه آزاد انزلی از واحدهای مستقر در این محدوده، اهمیت الحاق شهرک‌های صنعتی و گلخانه‌ای جدید را به این منطقه نمایان می‌کند.

با الحاق شهرک صنعتی رشت و شهرک صنعتی خمیران انزلی واحدهای راکد و نیمه فعال موجود در این شهرک‌ها می‌توانند با بهره‌گیری از ظرفیت‌های بسیار مناسب منطقه آزاد انزلی تولید خودر را از سرگرفته یا افزایش دهند، درحالی که جذب سرمایه‌گذار خارجی و صادرات برای این واحدها تسهیل شده و در نهایت موجب اشتغالزایی برای جوانان استان گیلان خواهد شد.

در حال حاضر دولت تلاش می‌کند با پرداخت اعتبارات و وام‌های ارزان قیمت تحت تسهیلات رونق تولید، تبصره ۱۸، پروژه‌های اقتصاد مقاومتی و… واحدهای راکد و نیمه فعال را مجددا احیاء کند تا با به گردش درآمدن چرخ تولید در این واحدها هم زمینه اشتغال و کاهش بیکاری را فراهم کرده و هم نیازهای وارداتی کشور را کاهش دهد و با افزایش صادرات غیرنفتی به افزایش درآمدهای کشور کمک کند.

درحالیکه ایران سخت‌ترین تحریم‌های یکجانبه اقتصادی تاریخ را تجربه می‌کند، قرار گرفتن منطقه آزاد انزلی در حاشیه دریای خزر و ارتباط تجاری مناسب ایران با کشورهای حوزه اوراسیا و بازار ۴۰۰ میلیون نفری این حوزه همچنین فرصت صادرات به کشور پرجمعیت چین می‌تواند مناسب‌ترین گزینه برای جبران کاهش درآمدهای نفتی ایران باشد.

با افزایش محدوده منطقه آزاد انزلی و مشمول شدن شهرک‌های صنعتی و کشاورزی رشت، انزلی و صومعه‌سرا در آن این فرصت را فراهم می‌کند تا واحدهای صنعتی موجود در این شهرک‌های تولیدات خود را منطبق با صادرات به کشورهای حوزه اوراسیا متمرکز کرده و موجب رونق صادرات غیرنفتی ایران شوند. از سوی دیگر رقبت سرمایه‌گذاران برای حضور در این واحدهای صنعتی و کشاورزی افزایش یافته و این واحدهای می‌توانند مواد اولیه خود را به سرعت و با قیمت بسیار پایین تر تهیه و پردازش کنند.

بخش مهم و ویژه دیگر در این لایحه الحاق فرودگاه بین‌المللی سردارجنگل به منطق آزاد انزلی است، فرودگاهی که می‌تواند به عنوان بال برای منطقه آزاد انزلی باشد. به این ترتیب منطقه آزاد انزلی علاوه بر زیرساخت‌های بندری، ریلی و جاده‌ای از ظرفیت ترانزیت هوایی برخوردار خواهد شد، ظرفیتی که می‌تواند نقش بسیار مهمی در افزایش سرمایه‌گذاری‌ها در گیلان ایفا کند.

با افزوده شدن امکان ترانزیت هوایی رغبت سرمایه‌گذاران برای حضور در منطقه آزاد انزلی و گیلان بیشتر خواهد شد زیرا امکان تردد بدون ویزای تجار و بازرگانان خارجی به منطقه فراهم بوده و از سویی دیگر گستره صادراتی منطقه آزاد انزلی می‌تواند بسیار وسیع‌تر باشد.

یک نکته ویژه درخصوص منطقه آزاد انزلی واقع شدن در خوش آب و هواترین منطقه ایران با داشتن سواحل، جنگل‌ها و منابع طبیعی زیبا و همچنین آثار باستانی کم نظیر در جهان است که سالانه گردشگران زیادی را به خود جلب می‌کند. وجود فرودگاه در این منطقه باتوجه به معافیت ویزایی مذکور می‌تواند فرصت بسیار خوبی را برای توسعه توریسم در گیلان و منطقه آزاد انزلی فراهم کند.

باغ پرندگان و آکواریوم انزلی که با تونلی ۴۰ متری بزرگ‌ترین آکواریوم تونلی ایران است، مناطق ساحلی متعدد ازجمله ساحل مروارید، ساحل امیر بکنده، ساحل حاجی بکنده و ساحل زیباکنار، جنگل فتاتو که ازجمله معدود بازمانده‌های توسکاستان‌های قشلاقی حاشیه خزری و میراثی طبیعی است، پارک ملی بوجاق که دلتای سفیدرود را در دل خود جای داده و به عنوان یکی از زیستگاه‌های مهم پرندگان و آبزیان، تالابی بین‌المللی به شمار می‌رود، برخی از جاذبه‌های منطقه آزاد انزلی را تشکیل می‌دهند. در کنار این موارد مراکز تجاری فاز تجارت و گردشگری منطقه آزاد انزلی، تفریحات دریایی، باشگاه اسب سواری و پیست کارتینگ نیز برخی دیگر از امکانات تفریحی و گردشگری این منطقه هستند.

بر این اساس با ایجاد پروازهای مستقیم توریستی از سراسر دنیا می‌توان، گردشگران را به انجام یک سفر راحت و کم هزینه به ایران ترغیب کرد و در کنار آن با بهره‌گیری از ظرفیت بخش خصوصی داخلی و خارجی زیرساخت‌های گردشگری استان را توسعه داد و محصولات و تولیدات استان را با کم ترین هزینه به فروش رساند.

بر اساس آنچه گفته شد توسعه منطقه آزاد انزلی با معیارهای یادشده یکی از اتفاق‌های مثبت و مهم در سال جهش تولید برای دستیابی به اقتصاد بدون نفت و افزایش صادرات در شرایط تحریمی با نگاه به فرصت‌های موجود در کشورهای همسایه و جذب توریسم است./ایلنا