در دنیای پرهیاهوی امروز، بسیاری از تعاملات ما با دیگران، چه در امور شخصی و چه در کسب و کار، بر پایه توافقات و قراردادهای خصوصی شکل می‌گیرد. سندی که حقوق و تکالیف طرفین را به طور شفاف و روشن مشخص می‌کند. اما آیا صرف امضای یک برگه کاغذ، برای الزام‌آور کردن قرارداد عادی کافی است؟ چگونه می‌توان اطمینان حاصل کرد که طرف مقابل، به تعهدات خود در قرارداد پایبند باشد؟ در این مقاله، به راهکارهای موثر برای الزام‌آور کردن قراردادهای خصوصی بین افراد می‌پردازیم.
قانون، ضمانت اجرای تعهدات در قرارداد دستی
قانون مدنی ایران، با تأکید بر اصل آزادی قراردادها (ماده ۱۰)، به افراد اجازه می‌دهد تا روابط حقوقی خود را با یکدیگر، در قالب توافقات و قراردادهای خصوصی، شکل دهند. اما این آزادی، مطلق نیست. برای اینکه یک توافق خصوصی، الزام‌آور تلقی شود و در صورت تخلف، طرف مقابل ملزم به جبران خسارت گردد، لازم است تا قرارداد مذکور از نظر شکلی و ماهوی، واجد شرایط قانونی باشد.
شرایط شکلی الزام‌آور بودن قرارداد
از نظر شکلی، قراردادهای خصوصی می‌توانند به صورت کتبی یا شفاهی منعقد شوند. اما برای اینکه اثبات مفاد قرارداد و احقاق حق در صورت بروز اختلاف، ساده‌تر شود، تنظیم قرارداد کتبی به شدت توصیه می‌شود. در صورت کتبی بودن قرارداد، امضای طرفین بر روی آن، نشان‌دهنده‌ی رضایت و پذیرش مفاد آن است. در برخی موارد خاص، قانون، تنظیم قرارداد کتبی را الزامی کرده است. برای مثال، طبق ماده ۴۸ قانون ثبت اسناد و املاک، معاملات مربوط به املاک با ارزش بیش از یکصد میلیون ریال، باید به صورت سند رسمی در دفاتر اسناد رسمی ثبت شود.
شرایط ماهوی الزام‌آور بودن قرارداد
علاوه بر رعایت کردن شرایط شکلی، برای اینکه یک قرارداد از نظر ماهوی، الزام‌آور تلقی شود، لازم است تا از ارکان اساسی قرارداد برخوردار باشد. این ارکان عبارتند از:
- توافق بر موضوع قرارداد: طرفین باید به طور دقیق و روشن، بر ماهیت معامله و موضوع قرارداد با یکدیگر توافق داشته باشند. ابهام و اجمال در مورد موضوع قرارداد، می‌تواند زمینه‌ساز بروز اختلافات بعدی شود.
- رضایت طرفین: رضایت، رکن اساسی هر قراردادی است. رضایت باید واقعی، آگاهانه و خالصانه باشد. یعنی طرفین نباید تحت فشار، اکراه یا تهدید، اقدام به امضای قرارداد کنند. همچنین، نباید در اثر اشتباه در هویت طرف مقابل یا ماهیت معامله، رضایت خود را اعلام نمایند.
- اهلیت طرفین: برای اینکه یک قرارداد، الزام‌آور باشد، طرفین باید از اهلیت کامل برخوردار باشند. اهلیت به معنای داشتن درک و شعور کافی برای انجام معامله است. افراد صغیر (زیر ۱۸ سال) و مجانین، از اهلیت کامل برخوردار نیستند و نمی‌توانند قراردادهای الزام‌آوری منعقد کنند. مگر اینکه برای آنها ولی یا قیم قانونی تعیین شده باشد.
- مشروعیت جهت: جهت یا علت قرارداد، هدفی است که طرفین از انعقاد آن دنبال می‌کنند. این جهت باید مشروع و قانونی باشد. به عنوان مثال، قراردادی که افراد را ملزم به ارتکاب جرم کند، از اساس باطل است.
راهکارهای افزایش الزام‌آوری قرارداد
علاوه بر رعایت کردن شرایط شکلی و ماهوی، راهکارهای دیگری نیز برای افزایش الزام‌آوری قراردادهای خصوصی وجود دارد:
- تعریف دقیق تعهدات: در هنگام تنظیم قرارداد، به طور شفاف و با جزئیات، تعهدات و وظایف هر یک از طرفین در قبال دیگری را مشخص کنید. ابهام در مورد تعهدات، می‌تواند زمینه‌ساز بروز اختلافات بعدی شود.
- قید کردن ضمانت اجرایی: برای تخلف طرفین از تعهدات، ضمانت اجرایی در نظر بگیرید. این ضمانت اجرایی می‌تواند شامل جریمه نقدی، فسخ قرارداد و یا سایر موارد باشد. تعیین ضمانت اجرایی به طرفین انگیزه می‌دهد تا به تعهدات خود پایبند باشند.
- استفاده از داوری: برای حل و فصل اختلافات ناشی از قرارداد، می‌توانید در متن قرارداد، شرط داوری را قید کنید. در صورت بروز اختلاف، طرفین به جای مراجعه به دادگاه، پرونده خود را در صورت بروز اختلاف، طرفین به جای مراجعه به دادگاه، پرونده خود را به داور مرضی‌الطرفین ارجاع می‌دهند. داوری، روشی سریع‌تر و تخصصی‌تر برای حل و فصل اختلافات است.
- اخذ وثیقه: در برخی موارد، برای افزایش الزام‌آوری قرارداد، می‌توان از طرف مقابل، وثیقه دریافت کرد. وثیقه می‌تواند به صورت وجه نقد، سفته یا سند مالکیت باشد. در صورت عدم اجرای تعهدات، فرد ذی‌نفع می‌تواند از محل وثیقه، خسارت خود را جبران نماید.
- استعلام اصالت طرف مقابل: پیش از امضای نهایی قرارداد، برای احراز هویت و صلاحیت طرف مقابل، اقدام به استعلام نمایید. به ویژه در صورتی که طرف مقابل، فردی ناشناخته است، این استعلام می‌تواند از بروز مشکلات بعدی جلوگیری کند.
- دریافت مشاوره حقوقی: تنظیم قراردادهای مهم، به ویژه قراردادهایی با مبالغ بالا، نیازمند تخصص و دانش حقوقی است. برای اطمینان از اینکه قرارداد شما از نظر شکلی و ماهوی، واجد شرایط قانونی است، از مشاوره حقوقی یک وکیل متخصص بهره بگیرید. وکیل شما می‌تواند با توجه به ماهیت معامله، نکات حقوقی لازم را در قرارداد لحاظ کند و از بروز مشکلات احتمالی در آینده جلوگیری نماید.
نمونه‌هایی از قراردادهای خصوصی رایج
در بخش‌های قبلی، به راهکارهای الزام‌آور کردن قراردادهای خصوصی پرداختیم. اما دانستن این نکته نیز ضروری است که قراردادهای خصوصی، انواع مختلفی دارند و با توجه به ماهیت معامله، تنظیم می‌شوند. در این بخش، به نمونه‌هایی از قراردادهای خصوصی رایج اشاره می‌کنیم:
- قرارداد اجاره: این نوع قرارداد، در خصوص اجاره املاک مسکونی، تجاری یا اداری کاربرد دارد. در قرارداد اجاره، مشخصات مالک و مستاجر، مدت زمان اجاره، مبلغ اجاره بها و نحوه پرداخت آن، تعهدات مالک در قبال تعمیرات اساسی و تعهدات مستاجر در قبال حفظ و نگهداری از ملک، به طور شفاف ذکر می‌گردد.
- قرارداد خرید و فروش: این نوع قرارداد، در خصوص خرید و فروش کالا یا خدمات منعقد می‌شود. در قرارداد خرید و فروش، مشخصات کالا یا خدمات، مبلغ نهایی معامله، نحوه پرداخت و زمان تحویل کالا یا ارائه خدمات، به طور دقیق قید می‌گردد. همچنین، در این نوع قرارداد، ضمانت‌هایی برای کیفیت کالا یا خدمات در نظر گرفته می‌شود.
- قرارداد پیمانکاری: این نوع قرارداد، در خصوص واگذاری انجام یک پروژه به پیمانکار منعقد می‌شود. در قرارداد پیمانکاری، مشخصات پروژه، شرح وظایف پیمانکار، مبلغ قرارداد، مدت زمان اجرای پروژه و نحوه پرداخت آن به طور کامل ذکر می‌گردد. همچنین، در این نوع قرارداد، شرایطی برای نظارت کارفرما بر روند اجرای پروژه و جرائمی برای تأخیر در تحویل پروژه از سوی پیمانکار، در نظر گرفته می‌شود.
- قرارداد مشارکت: این نوع قرارداد، زمانی کاربرد دارد که چند نفر تصمیم می‌گیرند با مشارکت یکدیگر، کسب و کاری را راه‌اندازی کنند. در قرارداد مشارکت، سهم الشرکه هر یک از شرکا، نحوه مدیریت کسب و کار، نحوه تقسیم سود و زیان و شرایط خروج از مشارکت، به طور شفاف و روشن مشخص می‌گردد.
- قرارداد قرض: این نوع قرارداد، در خصوص قرض دادن وجه نقد یا کالا از سوی یک نفر به فرد دیگر منعقد می‌شود. در قرارداد قرض، مبلغ قرض، مدت زمان بازپرداخت و نحوه بازپرداخت آن به طور دقیق قید می‌گردد. همچنین، در این نوع قرارداد، می‌توان برای عدم بازپرداخت قرض در موعد مقرر، جریمه‌ای در نظر گرفت.
نکات مهم در تنظیم قراردادهای خصوصی
در کنار آشنایی با انواع قراردادهای خصوصی، توجه به نکات زیر در هنگام تنظیم آنها نیز ضروری است:
- برای تنظیم قراردادهای مهم، از وکلا یا مشاوران حقوقی متخصص کمک بگیرید.
- قبل از امضای نهایی قرارداد، به دقت مفاد آن را مطالعه کنید و در صورت وجود هرگونه ابهام، حتماً آن را برطرف نمایید.
- یک نسخه از قرارداد امضا شده را برای بایگانی نزد خود نگه دارید.
با رعایت این نکات و استفاده از راهکارهای ذکر شده در این مقاله، می‌توانید قراردادهای خصوصی خود را به گونه‌ای تنظیم کنید که از نظر قانونی معتبر باشند و قدرت الزام‌آوری بالایی داشته باشند. به خاطر داشته باشید که تنظیم قرارداد اصولی، زمینه‌ساز انجام معاملات امن و با اطمینان خاطر برای شما خواهد بود. تنظیم قرارداد کتبی، با رعایت کردن شرایط شکلی و ماهوی، گامی اساسی برای الزام‌آور کردن توافقات خصوصی است. اما برای اینکه قدرت الزام‌آوری قرارداد را افزایش دهید، می‌توانید از راهکارهایی مانند تعریف دقیق تعهدات، قید کردن ضمانت اجرایی، استفاده از داوری و اخذ وثیقه بهره بگیرید. به خاطر داشته باشید که پیشگیری همیشه بهتر از درمان است. با تنظیم قرارداد محکم و اصولی با مشاوره با افراد متخصص ، از بروز مشکلات احتمالی در آینده جلوگیری کرده و با آسودگی خاطر به انجام معاملات خود بپردازید.
ثبت دیدگاه