اختصاصی بامردم / سعید شفیعا* :
سئوالات بسیار زیاد و جستجوهای متعددی برای یافتن اینکه فراتحلیل چیست و به چه درد می خورد وجود دارد. کتاب ها و مقالات کمی در این باره وجود ندارد اما کسی این موضوع را خیلی شفاف و راحت مطرح نکرده است. موضوعی که شاید بتواند به بسیاری از محققان کمک کند. با توجه به تعدادی از مقالات فراتحلیلی که در سالیان اخیر در دست کار داشته ام توضیحاتی اجمالی و راهنما ارائه خواهم داد.چیزی که یک تحقیق فراتحلیل مدنظر دارد، جمع آوری یافته های پژوهشی از مطالعات متعدد و پراکنده، برای ترکیب و یکپارچهسازی و دستیابی به یافته های جدید است. اینجا یک درد وجود دارد و آن اینکه تعداد زیادی مطالعه علوم انسانی هر کدام به یک هدف و دلیلی از روش ها و الگوهای مشابه یا متفاوت استفاده کرده اند. آنها کلمات مشترک را گاه به صورت کاملا غیر هم معنا برای اطلاق به یک موضوع استفاده کرده اند و در نهایت جمع بندی هایی آورده اند. آنها گاهی نتایج متفاوتی را براساس مدل های مشترک به دست آورده اند. در حالی که انتظار از روش علمی مطالعه ی نظام مند و استفاده از ابزارهای نظام مند برای رسیدن به پاسخ های تکرار پذیر است بایستی یک کار و روشی هم باشد تا به این تکرار پذیری پنهان در مطالعات غیر همسان جامع عمل بپوشاند. بنابراین فراتحلیل روشی است برای تجزیه و ترکیب واحدهای تحلیل برای حصول شناخت از مجموعه منسجم یا غیرمنسجم از مبانی علمی و سازههای پژوهشی. اما واحد تحلیل در روش فراتحلیل، مطالعات و پژوهشهای مرتبط با موضوع خاصی میباشد. مثلا کلیه مقالات یا پایان نامه هایی که روی موضوع گردشگری پزشکی در کلان شهرهای ایران یا تمامی مقالات و مطالعات انجام شده حول ارتباط سن با تشنج وجود دارد. اینجا هدف نوعی انتقاد است اما نه به انسان یا رفتار به مستندات و مکتوبات علمی آن هم برای نشان دادن راه به محققان دیگر. به عبارتی تحلیل شکاف های متعدد بین مطالعات از یک جنس. مثلا کلیه ی مطالعات اخیر انجام شده در مورد اثر حمل و نقل تند رو بر سرمایه اجتماعی محلی تا به حال روش های کیفی را مورد توجه قرار داده اند یا مثلا تمرکز تحقیق های انجام شده ی مربوط به ظرفیت اجتماعی بیشتر داخل محلات مرفه انجام شده. در این میان حتی اشتراکات هم مورد توجه قرار می گیرد. اینکه چرا یک سلسله تحقیق به صورت مشترک بین محققان مختلف مورد توجه قرار گرفته به بررسی و نقد قرار می گیرد.
بنابراین این روش به شناسایی شکافهای علمی و تجمیع مطالعات انجام شده ختم میگردد. مراحل هفتگانهای برای انجام یک فراتحلیل مرسوم است. در مرحله اول انتخاب موضوع و تعریف متغیر تحقیق قرار دارد. مهمترین اقدام در این مرحله مشخصشدن حدود و اهداف تحقیق است. در مرحله دوم، بر اساس هدف تحقیق، شناسایی، گردآوری و تلخیص مطالعات انجام میگیرد. در این بخش نهایتا تعدادی منبع معتبر با توجه به هدف تحقیق، انتخاب میگردد. در مرحله سوم که با فیشبرداری یا فیلترسازی محتویات منابع همراه است، به دسته بندی یافتهها و ارزیابی و بازآفرینی آنها ختم میشود. در این بخش مطالعات ورودی تبدیل به مجموعهای اطلاعات دستهبندی شده میشوند که امکان بازبینی و استخراج نتایج را به همراه دارد. در مرحله چهارم با استفاده از یافته های مرحله پیشین، امکان دسته بندی یافته ها بر اساس روشهای آماری، بررسی تفاوتهای روششناسی، شناخت تنوع آزمون فرضیهها و مقایسه نتایج فراهم میگردد. مرحله پنجم به تعریف و ترکیب نتایج به دست آمده اختصاص دارد و مرحله ششم با تطبیق و ترکیب نتایج به دست آمده، زمینه نگارش گزارش را فراهم میسازد. بنابراین در مرحله هفتم نگارش گزارش، تفسیر و نقد نتایج صورت می گیرد.در هر یک از مراحل تحقیق، بهره گیری از نظرات خبرگان راه کاری مکمل و هدایت کننده به حساب میآید که کیفیت و ارزش تحقیق را ضمانت مینماید.اما در کتاب های مختلفی موضوع فراتحلیل به صورت یه روش آماری و ریاضی مورد توجه قرار گرفته است. به عبارتی مطالعاتی که رابطه ی بین دو متغیر را سنجیده است و از یک روش یکسان استفاده کرده است به وسیله ی روش های ریاضی میزان اثر این دو متغیر را بر مبنای مطالعات انجام شده به صورت عدد و رقم استخراج میکند.
به تجربه ای که در نگارش چند فراتحلیل به دست آمد متاسفانه یا شاید خوشبختانه محققان فعال در حوزه ی علوم اجتماعی به واسطه ی ذات رشته و یا نبود رویکردی مشترک و مشابه خروجی های مشابه و قابل نقد و بررسی آماری ارائه ننموده اند. این مهم باعث شده تا قابلیت تحلیل و تفسیر آماری یافته های پیشین مقدور نشود. جای تاکید دارد این روش از پاردایم تفسیری و انتقادی است. به بیانی محقق به عنوان یک موجود با اهمیت در میان مستندات و تحقیق ها دنبال سر نخ می گردد و بر اساس مبانی که بایستی به آنها آشنا باشد به دنبال یافتن روند ها و الگوهای خاص است. این الگوها در صورتی یافت می شود که از بیرون کلیه کارها به موارد مختلف نگریسته شود و گاهی با ذره بین از دورن مطالعات به نتایج و روش ها دقت شود.
به هر حال هر چه که هست دکتر دانایی فرد در کتاب نظریه پردازی این روش را به عنوان یکی از روش های نظریه پردازی و یافتن شکاف علمی معرفی کرده است و عموما در دوره های دکتری به دانشجویان این روش را توصیه می کنند. زیرا این روش به عنوان ابزاری برای بسته بندی و یکپارچه سازی مفاهیم یک حیطه از علم کاربردی است و اشراف محقق به یک بخش از دنیای علم را الزام می نماید.
برای مطالعه ی بیشتر و توسعه ی آگاهی این منابع و نمونه ها توصیه می شود :
قاضی طباطبایی و ودادهیر، ۱۳۸۹، فرا تحلیل در پژوهش های اجتماعی و رفتاری انشارات جامعه شناسان
دانایی فرد حسن، ۱۳۹۳، استراتژی های نظریه پردازی، انتشارات سمت
محمدی و همکاران، ۱۳۹۲،فراتحلیل مطالعات فقر در ایران، رفاه اجتماعی، شماره ۴۵،۷-۴۳
شفیعا سعید، شفیعا محمدعلی، کاظمیان غلامرضا. ۱۳۹۲، فرا تحلیل روش و نتایج پژوهشهای کیفیت زندگی شهری در ایران . ۲۴ (۲) :۲۱-۴۰
*دکتری مدیریت و پژوهشگر دانشگاه
ارتباط با نویسنده : info@internalbranding.ir
ثبت دیدگاه