سایه باورنکردنی خشکسالی این بار در گیلان!

هم اکنون ایران بین 24 کشوری است که وضعیت آب در آنها خطرناک شناخته شده است. بر این اساس، بحران آب یکی از بزرگترین چالش های آینده کشورمان است از این رو، طی دهه اخیر مسئولان بر لزوم مدیریت مصرف تاکید کرده اند تا شاید چاره ای بر درد خشکسالی بویژه در بخش کشاورزی و آب شرب باشد.
نام گیلان که به گوش می رسد؛ باران های نقره ای، رودخانه های خروشان کوچک و بزرگ، چشمه سارها، آبشارها، کوه های پوشیده از جنگل و فرش سبز مخملین و آبی آرامش بخش دریای بیکران در ذهن نقش می بندد که همه اینها، از وجود وفور مایه حیات در این استان خبر می دهند.
اما پای خشکسالی که به میان می آید، دوشادوش استان هایی که کمترین بارندگی را دارند و شاید بارندگی سالانه آنها بین 200 تا 300 میلیمتر باشد، گیلان نیز طلب آب می کند حال اینکه، میزان بارش سالانه در این استان افزون بر یک هزار و 200 میلیمتر است با این وجود ، باور کردنی نیست که گیلان نیز با وجود بارش های فراوان، رودخانه های خروشان فصلی و دائمی از تازیانه تنش های آبی بی بهره باشد.
به گفته کارشناسان؛ سالانه میزان زیادی از بارش ها در این استان، وارد رودخانه ها و دریای خزر شده و با آب های آلوده ناشی از فاضلاب و پسماندهای صنعتی مخلوط می شود و به عبارت دقیق تر، بسادگی به هدر می رود.

** اهمیت مهار و ذخیره سازی بارش ها در گیلان
در همین زمینه دانش آموخته دکترای هواشناسی و کارشناس مطالعات مرکز تحقیقات اداره کل هواشناسی گیلان روز سه شنبه به ایرنا گفت: اگرچه گیلان پربارش ترین استان کشور است و دارای رکوردهای بارشی منحصر به منطقه از جمله بارش 127 میلی متری در رشت (سوم مهر 1391) است که طی زمان کمتر از پنج ساعت بارید، اما همزمان با موسم تابستان، باز خشکسالی با این استان هم نوا می شود.
سمانه نگاه بارش 330 میلی متری باران طی سه روز پایانی هفته نخست آبان ماه سال 94 را از دیگر باران های بی سابقه کشور عنوان و اضافه کرد: مشخصه عمده اقلیمی، توپوگرافی و جغرافیایی این استان موجب شده که بخش قابل توجهی از بارش ها در زمان کوتاهی از دسترس خارج شده و وارد دریا شوند.
وی ادامه داد: با توجه به نمودارهای آماری، متوسط بارش سالانه 15 سال اخیر رشت، حدود یک هزار و 265 میلی متر است اما توزیع ماهانه بارش رشت نشان می دهد که بخش اعظم این بارش ها شامل حدود 70 درصد، در نیمه دوم سال یعنی فصل های پاییز و زمستان می‌بارد که تقریباً حجم وسیعی از آن وارد دریا می‌ شود.
به گفته نگاه، از طرفی اگرچه در نیمه اول سال حدود 30 درصد بارش سالانه گیلان به وقوع می پیوندد، اما حدود نیمی از این بارش ها در اواخر مرداد و شهریورماه که زمان ورود سامانه‌های بارشی به استان گیلان است، اتفاق می افتد که در بسیاری از موارد، به دلیل مقارن بودن با زمان برداشت محصول برنج، موجبات خسارت به شالیزارها می شود.
وی خاطرنشان کرد: به عبارت دیگر به سبب توزیع زمانی نامناسب بارش، ویژگی های جغرافیایی خاص این منطقه همچون باریک بودن عرض نوار ساحلی در اثر نزدیکی کوهستان و دریا ، نبود زیرساخت های مناسب برای ذخیره سازی نزولات جوی و مهار بارش ها به عنوان منابع آبی داخلی استان، نمی توان نیاز آبی گیلان را در بخش های مختلف از جمله کشاورزی و شرب مستقل از منابع آبی خارج استان تصور کرد.
این کارشناس هواشناسی ادامه داد: حدود 70 هزار هکتار شالیزار گیلان در خارج از شبکه آبیاری سد سفیدرود و از منابع داخلی آبی استان بویژه از بارش های بهنگام در داخل استان در فصل کشت بهره مند می شوند در حالیکه عملا در بسیاری از سال ها در فصل کشت، استان به شدت با محدودیت منابع آبی و کاهش بارش مواجه است.
نگاه اضافه کرد: از آنجایی که حدود 170 هزار هکتار از نزدیک به 240 هزار هکتار از شالیزارهای استان وابسته به ذخیره آبی سدسفیدرود و آورد دو رودخانه قزل اوزن و شاهرود می باشند، بنابراین شرایط آبی استان های حوضه سد سفیدرود شامل استان های کردستان، زنجان، قزوین، اردبیل و آذربایجان شرقی بر میزان آبگیری سد منجیل تأثیر مستقیم داشته و از اهمیت بسزایی برخوردار است.
این کارشناس هواشناسی خاطرنشان کرد: محدودیت های موجود در ذخیره آب سد منجیل، عدم برخورداری بیش از 30 درصد شالیزارهای استان از شبکه آبیاری سدسفیدرود ، وابستگی آنها به بارش های بهنگام فصل کشت و همچنین کاهش و نقصان دبی رودخانه های استان از اواسط خردادماه، ضرورت مدیریت همه جانبه مصرف آب را در بخش های مختلف کشاورزی، شرب، صنعت و محیط زیست اجتناب ناپذیر می سازد.
نگاه به وضعیت سال زراعی جاری اشاره و بیان کرد: از ابتدای سال زراعی 1395 – 1396 یعنی از آغاز مهرماه سال گذشته تا پایان دهه اول تیرماه امسال، در پهنه استان گیلان، به طور متوسط حدود 742 میلیمتر بارندگی به ثبت رسیده که در مقایسه با میانگین بلندمدت، حدود یک درصد افزایش بارش و در مقایسه با سال گذشته حدود 14 درصد کاهش بارش داشته است.
وی اضافه کرد: در واقع بارش گیلان طی سال آبی اخیر مشابه میانگین بلندمدت بوده است.
نگاه یادآور شد: حدود 80 درصد از بارش ذکر شده، طی شش ماه فصل های پاییز و زمستان گذشته به وقوع پیوسته که عملا از دسترس خارج بوده و قابل مهار کردن و ذخیره سازی نیست.
وی اضافه کرد: حدود 150 میلیمتر از بارش 742 میلیمتری استان در فصل کشت یعنی از ابتدای فروردین تاکنون اتفاق افتاده که به طور مستقیم برای مصارف کشاورزی به کار گرفته می شود.
نگاه یادآور شد: بارش های بهنگام فصل بهار، در کنار منابع داخلی ذخیره آب از قبیل رودخانه های داخلی، آب بندان ها، چشمه ها و … برای آبیاری بیش از 70 هزار هکتار از شالیزارهای استان که خارج از شبکه آبیاری سد سفید رود و به صورت سنتی آبخور می باشند، بسیار حائز اهمیت است.
وی در ادامه گفت وگو با ایرنا، به بارش های بهار امسال نیز اشاره و بیان کرد: طی فروردین ماه سالجاری، متوسط بارش مناطق جلگه ای گیلان، 109 و دو دهم میلیمتر بوده که در مقایسه با شرایط میانگین بلندمدت، حدود 18 درصد و درمقایسه با سال قبل ، 16 درصد کاهش داشته است.
به گفته نگاه، در ایستگاه فرودگاه رشت به عنوان ایستگاه شاخص جلگه مرکزی گیلان، 106 میلیمتر بارندگی به ثبت رسیده که در مقایسه با شرایط میانگین بلندمدت، با کاهش 17 درصدی بارش مواجه بوده است.
وی بیان کرد: طی اردیبهشت ماه امسال نیز متوسط بارش مناطق جلگه ای گیلان، 22 و شش دهم میلیمتر بوده که درمقایسه با شرایط میانگین بلندمدت، کاهش چشمگیر 55 درصدی یافت ولی در مقایسه با سال گذشته، حدود سه درصد افزایش را نشان می دهد.
این کارشناسی هواشناسی گفت: همچنین از هفته اول اردیبهشت ماه تا دهه سوم خردادماه امسال، به دلیل نبود بارش فراگیر در گیلان، طی حدود 45 روز ، استان با چالش بی بارشی مواجه بوده است.
وی گفت: به عبارت دیگر علیرغم اینکه شرایط دمایی استان طی فصل بهار امسال مشابه میانگین بلند مدت بوده اما بارش طی این بازه ، با کاهش 16 درصدی مواجه بوده است.
نگاه خاطرنشان کرد: همه استان های حوضه سد سفیدرود در مقایسه با شرایط میانگین بلندمدت با کاهش چهار تا 22 درصدی بارش مواجه بوده اند که در این میان، بیشترین کاهش مربوط به استان زنجان می باشد.
وی ادامه داد: جمع بندی شرایط بارشی گیلان و استان های حوضه سد سفیدرود، بیانگر کاهش نزولات جوی و به تبع آن کاهش آورد آب این سد است.
این کارشناسی هواشناسی لزوم صرفه جویی در مصرف آب بخش های مختلف بویژه کشاورزی و همچنین آبیاری تناوبی بر اساس نوبت بندی آب خروجی سد سفیدرود برای به حداقل رساندن خسارت های ناشی از کم آبی را اجتناب ناپذیر دانست.

** سدها در نقاط پرباران شمالی کشور حافظ محیط زیست هستند
مسئولان تقویت زیرساخت هایی همچون احداث سدها را در ذخیره سازی بارش ها موثر می دانند و نه تنها احداث آنها را به ضرر محیط زیست نمی دانند، بلکه حافظ محیط زیست استان نیز به شمار می آید.
در همین زمینه مدیرعامل شرکت آب منطقه ای گیلان به ایرنا گفت: عملیات سد سازی در استان برای حفظ محیط زیست یک فرصت است.
کاظم لطفی بحث اعتبارات و مسائل زیست محیطی را برای احداث سدهای پیش بینی شده سرعت گیر خواند و گفت: سدسازی فقط در استان های شمالی توجیه دارد.
وی با اشاره به سدهای گیلان گفت: سدهای سفیدرود، شهربیجار، شفارود و پلرود جزو سدهای مخزنی استان هستند که سدهای سفیدرود و شهربیجار به بهره برداری رسیده و سدهای شفارود و پلرود به ترتیب دارای 36 درصد و حدود 55 درصد پیشرفت فیزیکی هستند.
وی همچنین گفت: هم اکنون 9 سد لاستیکی در گیلان در حال ساخت است و ساخت 2 سد دیگر نیز در مرحله‌ انتخاب پیمانکار قرار دارد.

** اهمیت صرفه جویی آب در کشاورزی
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی گیلان نیز معتقد است: سالانه حدود 9 میلیارد مترمکعب آب تجدید شونده در استان وجود دارد که حدود دو و هفت دهم میلیارد مترمکعب، مورد نیاز اراضی شالیزاری گیلان است.
حبیب جهانساز افزود: از این میزان آب مورد نیاز ، یک و هشت دهم میلیارد مترمکعب در زیر سد سفیدرود و مابقی آن در خارج از شبکه مدرن سد سفیدرود و در اراضی سنتی آب خور نیاز است.
وی اضافه کرد: آب اراضی شالیزاری استان از دو منبع سد سفیدرود و رودخانه های فصلی و دائمی وابسته به بارش های فصلی است؛ 171 هزار هکتار از اراضی از سد سفید رود و 600 هزار هکتار از سایر منابع فصلی مشروب می شوند.
جهانساز با بیان اینکه کشاورزان گیلانی برای عملیات شخم و آماده سازی زمین بیشتر از آب باران و آب های جاری در دسترس فصل های پاییز و زمستان استفاده می کنند، گفت: کشاورزان طی چند سال اخیر از آب سد به واسطه محدودیت منابع حداکثر از 15 اردیبهشت تا 15 مردادماه استفاده می کنند.
معاون سازمان جهاد کشاورزی گیلان با بیان اینکه برای هر هکتار شالیزار حدود 10 تا 12 هزار متر مکعب آب مورد نیاز است، ادامه داد: در سال های اخیر با توجه به محدودیت منابع آبی، اقدامات صرفه جویانه خوبی صورت گرفته که باعث شد فقط در زیر شبکه مدرن سالانه بالغ بر 350 میلیون متر مکعب صرفه جویی شود.
وی اجرای شخم زمستانه ، تنظیم کوتاه کردن تقویم زراعی استان، تقویت ناوگان ماشین آلات، اجرای آبیاری نوبتی به جای غرق آب دائم، استفاده از آب های زهکش و کاشت ارقام زودرس را از جمله راهکارها برای صرفه جویی آب در کشاورزی ذکر کرد.
به گزارش ایرنا در حال حاضر 460 هزار مشترک آب تحت پوشش آب و فاضلاب شهری گیلان و 279 هزار و 572 مشترک در یک هزار و 780 روستای استان از نعمت آب آشامیدنی و سالم برخوردارند.

ایرنا